东海潮头撞虎门,扶胥浴日来黄湾。西江之水如羊肠,五岭之下出洋洋。
不啻千里回省顾,白云员峤趋粤峦。西樵渡海赴弼山,中有小水经洛交合干其间。
产有梁氏与李氏,奕世结交有如潮汐绎络相往还,信义直与管鲍相后先。
二氏之子寻冈海屋相交契,永慕如二考之生存。
今年合祭黄华馆,明年合祭汾水埏。尚期孙子千百世,世世奕叶永不谖。
买田百亩供常事,籍名梁李相转旋。于乎,此义闻之天下少,义门郑氏差可班。
拍肩执袂为气合,反眼不识如途人。甚者交兵如耳馀,挤井下石未少悛。
于乎,对面胡越何足言。于乎,对面胡越何足言,回视二子无厚颜。
何名至喜泉,泉翁至则喜。后有清似泉,许尔来共此。
楚有养狙(jū)以为生者,楚人谓之狙公。旦日,必部分众狙于庭,使老狙率以之山中,求草木之实,赋(fù)什一以自奉。或不给,则加鞭箠(chuí)焉。众狙皆畏苦之,弗敢违也。
一日,有小狙谓众狙曰:“山之果,公所树与?”曰:“否也,天生也。”曰:“非公不得而取与?”曰:“否也,皆得而取也。”曰:“然则吾何假于彼而为之役乎?”言未既,众狙皆寤(wù)。
其夕,相与俟(sì)狙公之寝,破栅(zhà)毁柙(xiá),取其积,相携而入于林中不复归。狙公卒馁(něi)而死。
郁离子曰:“世有以术使民而无道揆(kuí)者,其如狙公乎!惟其昏而未觉也。一旦有开之,其术穷矣”。
楚国有个以养猕猴为生的人,楚国人叫他“狙公”。每天早上,他一定在庭院中分派猕猴工作,让老猴率领(其它猴)到山里去,摘取植物的果实,取十分之一的果实来供养自己。如果猕猴不给狙公,狙公就生气地鞭打它们。猴子们都害怕,却不敢违背。
有一天,有只小猴问众猴说:“山上的果子,是狙公的吗?”众猴说:“不对,(果实)是天生的。”又问:“没有狙公的同意(我们)就不能去采吗?”众猴说:“不对,谁都能去采。”又问:“(既然)这样那么我们为什么听从他并要被他差使呢?”话还没有说完,猴子们全醒悟了。
那天晚上,众猴一起等到狙公睡着的时候,打破栅栏毁坏仓房,拿走他(狙公)存放的粮食,舍弃狙公,不再回来。狙公最后因为饥饿而死。
郁离子(即刘基隐退青田山时自取的笔名)说:“世上那种凭借权术奴役人民却没有法度的人,不就像狙公吗?只因人民昏昧尚未觉醒,才能让他得逞,一旦有人开启民智,那他的权术就穷尽了。”
狙:猕猴。部分:部署分配。此处指分派之:到。求:寻找。此指采摘。赋:征收。箠:用鞭打,名作动。畏苦之:对(这种生活)感到很苦。
树:动词,种植。与:同“欤”,吗。然则:既然这样,那么。既:完。寤:同“悟”,领悟到。
相与:一起。柙:关兽的木笼。卒:终于。
以:把。以……为:把……当做。(此处为倒装句,养狙以为:把养猴当做)术:权术假:依靠俟:等候归:回归或:有的实:果实其:那个馁:饥饿为之役:被他(狙公)奴役。道揆:道德准则。
若石居冥(míng)山之阴,有虎恒窥(kuī)其藩(fān)。若石帅家人昼夜警:日出而殷(yīn)钲(zhēng),日入而举辉,筑墙掘坎以守。卒岁虎不能有获。一日,虎死,若石大喜,自以为虎死无毒己者矣。于是弛其惫,墙坏而不葺(qì)。无何,有貙(chū)闻其牛羊豕(shǐ)之声而入食焉。若石不知其为貙也,斥之不走。貙人立而爪之毙。人曰:若石知其一而不知其二,其死也宜。
若石隐居在冥山的山北,有老虎经常蹲在他的篱笆外窥视。若石率领他的家人日夜警惕。日出的时候敲响金属,日落的时候就点起篝火,筑墙、挖坑来防守。一年结束了,老虎不能有所捕获。一天老虎死了,若石很开心,自己认为老虎死了就没有对自己形成危害的动物了。从此,他放松了警惕和防备,墙坏了不补,篱笆坏了也不修。忽然有一天,有一只貙听到他家的牛羊猪的声音就进去并吃它们。若石不知道它是貙,赶它走,但貙并不离开;貙像人一样站立起来用爪子抓死了他。有人说:若石只知道其中一个而不知道另一个,他死了也活该。
阴:山的北面。恒:常常,经常。窥:窥视,偷看。藩:篱笆。帅:同“率”,率领。警:警惕。卒:终,完毕,结束。岁:年。毒:危害。弛:放松,放下。葺:修补。无何:不久。貙:一种体小凶猛的野兽。豕:猪。斥:呵斥。走:跑。以:用。人立:像人一样站立。但:只。宜:应该,应当。备:防备。殷钲:敲响金属。举辉:点起篝火。
华池浸皓月,高下共清莹。烱如长明灯,飞入大圆镜。
又疑铅汞炉,伏火发宵映。层轩问九秋,万象出昏暝。
月米池色动,月去池色定。窥临足游适,玩味见心性。
珍重无生侣,于焉托清净。宴坐六尘空,百魔从律令。
有客把瑶琴,向我中林坐。兀然发清音,萧瑟松泉和。
泠泠石上挥,流风激四座。玄云千里至,皎月怀中堕。
妙曲感人心,幽听忘余卧。朱弦幸未绝,花晨倘相过。
吴有高人,得笔三昧。洒墨飞空,坠不沾地。化为幽兰,殊妙特妍。
相所于归,繄定默然。煜煜者兰,岩岩者石。咨尔丛林,兹焉作式。
青杨如缕罥斜晖,霍霍班骓出帝畿。山府官迎听鸟语,瘴乡人去著毡衣。
桄榔叶密偏宜坐,鹦鹉雏娇不耐飞。百粤山川题欲遍,素馨花老陆郎归。
公去还于国有禆,清风满路出郊迟。乾坤直道春秋在,臣子孤忠庙社知。
一夕笑谈真不偶,百年行止复何疑。二泉亭上山如画,更与诗翁作后期。
禀性实无用,干名谬所望。中为禄仕逼,误有世俗偿。
组绶见羁縻,簿书正抢攘。语言畏时忌,谈笑忧事妨。
往者托山林,未能下羲皇。迩来失吾真,终日几发狂。
期会非本务,米盐岂大方。洒心赖篇籍,发兴依松篁。
朋友素所畏,道路阻且长。怨极倘见思,寄声慰离肠。