诗文大全
10/70页帝高阳之苗裔(yì)兮,朕皇考曰伯庸。
摄提贞于孟陬(zōu)兮,惟庚(gēng)寅(yín)吾以降(jiàng)。
皇览揆(kuí)余初度兮,肇(zhào)锡(cì)余以嘉名:
名余曰正则兮,字余曰灵均。
纷吾既有此内美兮,又重(chóng)之以修能。
扈(hù)江离与辟芷(zhǐ)兮,纫(rèn)秋兰以为佩。
汩(yù)余若将不及兮,恐年岁之不吾与。
朝搴(qiān)阰(pí)之木兰兮,夕揽(lǎn)洲之宿莽(mǎng)。
日月忽其不淹兮,春与秋其代序。
惟草木之零落兮,恐美人之迟暮。(惟通:唯)
不抚壮而弃秽(huì)兮,何不改乎此度?
乘骐(qí)骥(jì)以驰骋兮,来吾道夫先路!
昔三后之纯粹(cuì)兮,固众芳之所在。
杂申椒与菌桂兮,岂惟纫夫蕙(huì)茝(chǎi)!
彼尧、舜之耿介兮,既遵道而得路。
何桀(jié)纣(zhòu)之猖(chāng)披兮,夫惟捷径以窘(jiǒng)步。
惟夫党人之偷乐兮,路幽昧(mèi)以险隘(ài)。
岂余身之殚(dān)殃(yāng)兮,恐皇舆(yú)之败绩!
忽奔走以先后兮,及前王之踵(zhǒng)武。
荃(quán)不查余之中情兮,反信谗而齌(jì)怒。
余固知謇(jiǎn)謇之为患兮,忍而不能舍也。
指九天以为正兮,夫惟灵修之故也。
曰黄昏以为期兮,羌中道而改路!
初既与余成言兮,后悔遁(dùn)而有他。
余既不难夫离别兮,伤灵修之数化。
余既滋兰之九畹(wǎn)兮,又树蕙之百亩(mǔ)。
畦(qí)留夷(yí)与揭车兮,杂杜衡与芳芷。
冀(jì)枝叶之峻茂兮,愿俟时乎吾将刈(yì)。
虽萎绝其亦何伤兮,哀众芳之芜(wú)秽(huì)。
众皆竞进以贪婪兮,凭不厌乎求索。
羌(qiāng)内恕己以量人兮,各兴心而嫉妒。
忽驰骛(wù)以追逐兮,非余心之所急。
老冉(rǎn)冉其将至兮,恐修名之不立。
朝饮木兰之坠露兮,夕餐秋菊之落英。
苟余情其信姱(kuā)以练要兮,长顑(kǎn)颔(hàn)亦何伤。
掔(qiān)木根以结茝(chǎi)兮,贯薜荔之落蕊。
矫菌桂以纫蕙兮,索胡绳之纚(xǐ)纚。
謇(jiǎn)吾法夫前修兮,非世俗之所服。
虽不周于今之人兮,愿依彭咸之遗则。
长太息以掩涕兮,哀民生之多艰。
余虽好修姱(kuā)以鞿(jī)羁(jī)兮,謇朝谇(suì)而夕替。
既替余以蕙纕(xiāng)兮,又申之以揽茝。
亦余心之所善兮,虽九死其犹未悔。
怨灵修之浩荡兮,终不察夫民心。
众女嫉余之蛾眉兮,谣诼(zhuó)谓余以善淫。
固时俗之工巧兮,偭(miǎn)规矩而改错。
背绳墨以追曲兮,竞周容以为度。
忳(tún)郁邑余侘(chà)傺(chì)兮,吾独穷困乎此时也。
宁溘(kè)死以流亡兮,余不忍为此态也。
鸷(zhì)鸟之不群兮,自前世而固然。
何方圜(yuán)之能周兮,夫孰异道而相安?
屈心而抑志兮,忍尤而攘诟(gòu)。
伏清白以死直兮,固前圣之所厚。
悔相道之不察兮,延伫乎吾将反。
回朕车以复路兮,及行迷之未远。
步余马于兰皋(gāo)兮,驰椒丘且焉止息。
进不入以离尤兮,退将复修吾初服。
制芰(jì)荷以为衣兮,集芙蓉以为裳。
不吾知其亦已兮,苟余情其信芳。
高余冠之岌(jí)岌兮,长余佩之陆离。
芳与泽其杂糅(róu)兮,唯昭质其犹未亏。
忽反顾以游目兮,将往观乎四荒。
佩缤纷其繁饰兮,芳菲菲其弥章。
民生各有所乐兮,余独好修以为常。
虽体解吾犹未变兮,岂余心之可惩。
女嬃(xū)之婵(chán)媛(yuán)兮,申申其詈(lì)予,曰:
「鲧婞直以亡身兮,终然夭乎羽之野。
汝何博謇(jiǎn)而好修兮,纷独有此姱(kuā)节?
薋菉葹以盈室兮,判独离而不服。」
众不可户说兮,孰云察余之中情?
世并举而好朋兮,夫何茕(qióng)独而不予听?
依前圣以节中兮,喟(kuì)凭心而历兹。
济沅、湘以南征兮,就重华而敶词:
启《九辩》与《九歌》兮,夏康娱以自纵。
不顾难以图后兮,五子用失乎家衖(xiàng)。
羿淫游以佚(yì)畋(tián)兮,又好射夫封狐。
固乱流其鲜终兮,浞(zhuó)又贪夫厥(jué)家。
浇(ào)身被服强圉(yǔ)兮,纵欲而不忍。
日康娱而自忘兮,厥(jué)首用夫颠陨。
夏桀(jié)之常违兮,乃遂焉而逢殃。
后辛之菹(zū)醢(hǎi)兮,殷宗用而不长。
汤、禹俨而祗敬兮,周论道而莫差。
举贤才而授能兮,循绳墨而不颇。
皇天无私阿兮,览民德焉错辅。
夫维圣哲以茂行兮,苟得用此下土。
瞻前而顾后兮,相观民之计极。
夫孰非义而可用兮?孰非善而可服?
阽(diàn)余身而危死兮,览余初其犹未悔。
不量凿而正枘(ruì)兮,固前修以菹(zū)醢(hǎi)。
曾歔(xū)欷(xī)余郁邑(yì)兮,哀朕时之不当。
揽茹(rú)蕙以掩涕兮,沾余襟之浪浪。
跪敷(fū)衽(rèn)以陈辞兮,耿吾既得此中正。
驷玉虬以桀(jié)鹥(yì)兮,溘埃风余上征。
朝发轫(rèn)于苍梧兮,夕余至乎县圃(pǔ)。
欲少留此灵琐兮,日忽忽其将暮。
吾令羲(xī)和弭(mǐ)节兮,望崦(yān)嵫(zī)而勿迫。
路漫漫其修远兮,吾将上下而求索。
饮余马于咸池兮,总余辔(pèi)乎扶桑。
折若木以拂日兮,聊逍遥以相羊。
前望舒使先驱兮,后飞廉使奔属。
鸾(luán)皇为余先戒兮,雷师告余以未具。
吾令凤鸟飞腾兮,继之以日夜。
飘风屯其相离兮,帅云霓(ní)而来御。
纷总总其离合兮,斑陆离其上下。
吾令帝阍开关兮,倚阊(chāng)阖(hé)而望予。
时暧(ài)暧其将罢兮,结幽兰而延伫。
世溷(hùn)浊而不分兮,好蔽美而嫉妒。
朝吾将济于白水兮,登阆(làng)风而绁(xiè)马。
忽反顾以流涕兮,哀高丘之无女。
溘(kè)吾游此春宫兮,折琼(qióng)枝以继佩。
及荣华之未落兮,相下女之可诒(yí)。
吾令丰隆乘云兮,求宓(fú)妃之所在。
解佩纕以结言兮,吾令謇(jiǎn)修以为理。
纷总总其离合兮,忽纬(wěi)繣(huà)其难迁。
夕归次于穷石兮,朝濯(zhuó)发乎洧盘。
保厥(jué)美以骄傲兮,日康娱以淫游。
虽信美而无礼兮,来违弃而改求。
览相观于四极兮,周流乎天余乃下。
望瑶台之偃(yǎn)蹇(jiǎn)兮,见有娀(sōng)之佚女。
吾令鸩(zhèn)为媒兮,鸩告余以不好。
雄鸠之鸣逝兮,余犹恶其佻(tiāo)巧。
心犹豫而狐疑兮,欲自适而不可。
凤皇既受诒(yí)兮,恐高辛之先我。
欲远集而无所止兮,聊浮游以逍遥。
及少康之未家兮,留有虞(yú)之二姚。
理弱而媒拙兮,恐导言之不固。
世溷(hùn)浊而嫉贤兮,好蔽美而称恶。
闺中既以邃远兮,哲王又不寤(wù)。
怀朕情而不发兮,余焉能忍而与此终古?
索琼茅以筳(tíng)篿(zhuān)兮,命灵氛为余占之。
曰:「两美其必合兮,孰信修而慕之?
思九州之博大兮,岂惟是其有女?」
曰:「勉远逝而无狐疑兮,孰求美而释女?
何所独无芳草兮,尔何怀乎故宇?」
世幽昧以昡曜(yào)兮,孰云察余之善恶?
民好恶其不同兮,惟此党人其独异!
户服艾以盈要兮,谓幽兰其不可佩。
览察草木其犹未得兮,岂珵(chéng)美之能当?
苏粪壤以充祎(yī)兮,谓申椒其不芳。
欲从灵氛之吉占兮,心犹豫而狐疑。
巫咸将夕降兮,怀椒糈(xǔ)而要之。
百神翳(yì)其备降兮,九疑缤其并迎。
皇剡(yǎn)剡其扬灵兮,告余以吉故。
曰:「勉升降以上下兮,求矩矱之所同。
汤、禹俨而求合兮,挚、咎繇而能调。
苟中情其好修兮,又何必用夫行媒?
说操筑于傅岩兮,武丁用而不疑。
吕望之鼓刀兮,遭周文而得举。
宁戚之讴(ōu)歌兮,齐桓闻以该辅。
及年岁之未晏兮,时亦犹其未央。
恐鹈鴃之先鸣兮,使夫百草为之不芳。」
何琼佩之偃(yǎn)蹇(jiǎn)兮,众薆(ài)然而蔽之。
惟此党人之不谅兮,恐嫉妒而折之。
时缤纷其变易兮,又何可以淹留?
兰芷变而不芳兮,荃(quán)蕙化而为茅。
何昔日之芳草兮,今直为此萧艾也?
岂其有他故兮,莫好修之害也!
余以兰为可恃兮,羌无实而容长。
委厥(jué)美以从俗兮,苟得列乎众芳。
椒(jiāo)专佞以慢慆(tāo)兮,樧(shā)又欲充夫佩帏(wéi)。
既干进而务入兮,又何芳之能祗(zhī)?
固时俗之流从兮,又孰能无变化?
览椒兰其若兹兮,又况揭车与江离?
惟兹佩之可贵兮,委厥美而历兹。
芳菲菲而难亏兮,芬至今犹未沬(mèi)。
和调度以自娱兮,聊浮游而求女。
及余饰之方壮兮,周流观乎上下。
灵氛既告余以吉占兮,历吉日乎吾将行。
折琼枝以为羞兮,精琼爢(mí)以为粻(zhāng)。
为余驾飞龙兮,杂瑶象以为车。
何离心之可同兮?吾将远逝以自疏。
邅(zhān)吾道夫昆仑兮,路修远以周流。
扬云霓之晻(ǎn)蔼(ǎi)兮,鸣玉鸾之啾啾。
朝发轫(rèn)于天津兮,夕余至乎西极。
凤皇翼其承旗兮,高翱翔之翼翼。
忽吾行此流沙兮,遵赤水而容与。
麾(huī)蛟龙使梁津兮,诏西皇使涉予。
路修远以多艰兮,腾众车使径待。
路不周以左转兮,指西海以为期。
屯余车其千乘兮,齐玉轪(dài)而并驰。
驾八龙之婉婉兮,载云旗之委(wēi)蛇(yí)。
抑志而弭(mǐ)节兮,神高驰之邈(miǎo)邈。
奏《九歌》而舞《韶》兮,聊假日以媮(tōu)乐。
陟升皇之赫戏兮,忽临睨(nì)夫旧乡。
仆夫悲余马怀兮,蜷(quán)局顾而不行。
乱曰:已矣哉!
国无人莫我知兮,又何怀乎故都!
既莫足与为美政兮,吾将从彭咸之所居!
我是古帝高阳氏的子孙,我已去世的父亲字伯庸。
岁星在寅那年的孟春月,正当庚寅日那天我降生。
父亲仔细揣测我的生辰,于是赐给我相应的美名:
父亲把我的名取为正则,同时把我的字叫作灵均。
天赋给我很多良好素质,我不断加强自己的修养。
我把江离芷草披在肩上,把秋兰结成索佩挂身旁。
光阴似箭我好像跟不上,岁月不等待人令我心慌。
早晨我在大坡采集木兰,傍晚在小洲中摘取宿莽。
时光迅速逝去不能久留,四季更相代谢变化有常。
我想到草木已由盛到衰,恐怕自己身体逐渐衰老。
何不利用盛时扬弃秽政,为何还不改变这些法度?
乘上千里马纵横驰骋吧,来呀,我在前引导开路!
从前三后公正德行完美,所以群贤都在那里聚会。
杂聚申椒菌桂似的人物,岂止联系优秀的茝和蕙。彼尧舜之耿介兮,既遵道而得路。唐尧虞舜多么光明正直,他们沿着正道登上坦途。
夏桀殷纣多么狂妄邪恶,贪图捷径必然走投无路。
结党营私的人苟安享乐,他们的前途黑暗而险阻。
难道我害怕招灾惹祸吗,我只担心祖国为此覆没。
前前后后我奔走照料啊,希望君王赶上先王脚步。
你不深入了解我的忠心,反而听信谗言对我发怒。
我早知道忠言直谏有祸,原想忍耐却又控制不住。
上指苍天请它给我作证,一切都为了君王的缘故。
你以前既然和我有成约,现另有打算又追悔当初。
我并不难于与你别离啊,只是伤心你的反反复复。
我已经栽培了很多春兰,又种植香草秋蕙一大片。
分垄培植了留夷和揭车,还把杜衡芳芷套种其间。
我希望它们都枝繁叶茂,等待着我收割的那一天。
它们枯萎死绝有何伤害,使我痛心的是它们质变。
大家都拚命争着向上爬,利欲熏心而又贪得无厌。
他们猜疑别人宽恕自己,他们勾心斗角相互妒忌。
急于奔走钻营争权夺利,这些不是我追求的东西。
只觉得老年在渐渐来临,担心美好名声不能树立。
早晨我饮木兰上的露滴,晚上我用菊花残瓣充饥。
只要我的情感坚贞不易,形消骨立又有什么关系。
我用树木的根编结茝草,再把薜荔花蕊穿在一起。
我拿菌桂枝条联结蕙草,胡绳搓成绳索又长又好。
我向古代的圣贤学习啊,不是世间俗人能够做到。
我与现在的人虽不相容,我却愿依照彭咸的遗教。
我揩着眼泪啊声声长叹,可怜人生道路多么艰难。
我虽爱好修洁严于责己,早晨直言进谏晚上就被罢免。
他们攻击我佩带蕙草啊,又指责我爱好采集茝兰。
这是我心中追求的东西,就是多次死亡也不后悔。
怨就怨楚王这样糊涂啊,他始终不体察别人心情。
那些女人妒忌我的丰姿,造谣诬蔑说我妖艳好淫。
庸人本来善于投机取巧,背弃规矩而又改变政策。
违背是非标准追求邪曲,争着苟合取悦作为法则。
忧愁烦闷啊我失意不安,现在孤独穷困多么艰难。
宁可马上死去魂魄离散,媚俗取巧啊我坚决不干。
雄鹰不与那些燕雀同群,原本自古以来就是这般。
方和圆怎能够互相配各,志向不同何能彼此相安。
宁愿委曲心志压抑情感,宁把斥责咒骂统统承担。
保持清白节操死于直道,这本为古代圣贤所称赞!
后悔当初不曾看清前途,迟疑了一阵我又将回头。
调转我的车走回原路啊,趁着迷途未远赶快罢休。
我打马在兰草水边行走,跑上椒木小山暂且停留。
既然进取不成反而获罪,那就回来把我旧服重修。
我要把菱叶裁剪成上衣,我并用荷花把下裳织就。
没有人了解我也就罢了,只要内心真正馥郁芳柔。
把我的帽子加得高高的,把我的佩带增得长悠悠。
虽然芳洁污垢混杂一起,只有纯洁品质不会腐朽。
我忽然回头啊纵目远望,我将游观四面遥远地方。
佩着五彩缤纷华丽装饰,散发出一阵阵浓郁清香。
人们各有自己的爱好啊,我独爱好修饰习以为常。
即使粉身碎骨也不改变,难道我能受警戒而彷徨!
姐姐对我遭遇十分关切,她曾经一再地向我告诫。
她说“鲧太刚直不顾性命,结果被杀死在羽山荒野。
你何忠言无忌爱好修饰,还独有很多美好的节操。
满屋堆着都是普通花草,你却与众不同不肯佩服。
众人无法挨家挨户说明,谁会来详察我们的本心。
世上的人都爱成群结伙,为何对我的话总是不听?”
我以先圣行为节制性情,愤懑心情至今不能平静。济沅湘以南征兮,就重华而敶词:渡过沅水湘水向南走去,我要对虞舜把道理讲清:
“夏启偷得《九辩》和《九歌》啊,他寻欢作乐而放纵忘情。
不考虑将来看不到危难,因此武观得以酿成内乱。
后羿爱好田猎溺于游乐,对射杀大狐狸特别喜欢。
本来淫乱之徒无好结果,寒浞杀羿把他妻子霸占。
寒浇自恃有强大的力气,放纵情欲不肯节制自己。
天天寻欢作乐忘掉自身,因此他的脑袋终于落地。
夏桀行为总是违背常理,结果灾殃也就难以躲避。
纣王把忠良剁成肉酱啊,殷朝天下因此不能久长。汤禹俨而祗敬兮,周论道而莫差。商汤夏禹态度严肃恭敬,正确讲究道理还有文王。
他们都能选拔贤者能人,遵循一定准则不会走样。
上天对一切都公正无私,见有德的人就给予扶持。
只有古代圣王德行高尚,才能够享有天下的土地。
回顾过去啊把将来瞻望,看到了做人的根本道理。
哪有不义的事可以去干,哪有不善的事应该担当。
我虽然面临死亡的危险,毫不后悔自己当初志向。
不度量凿眼就削正榫头,前代的贤人正因此遭殃。”
我泣声不绝啊烦恼悲伤,哀叹自己未逢美好时光。
拿着柔软蕙草揩抹眼泪,热泪滚滚沾湿我的衣裳。
铺开衣襟跪着慢慢细讲,我已获得正道心里亮堂。
驾驭着玉虬啊乘着凤车,在风尘掩翳中飞到天上。
早晨从南方的苍梧出发,傍晚就到达了昆仑山上。
我本想在灵琐稍事逗留,夕阳西下已经暮色苍茫。
我命令羲和停鞭慢行啊,莫叫太阳迫近崦嵫山旁。
前面的道路啊又远又长,我将上上下下追求理想。
让我的马在咸池里饮水,把马缰绳拴在扶桑树上。
折下若木枝来挡住太阳,我可以暂且从容地徜徉。
叫前面的望舒作为先驱,让后面的飞廉紧紧跟上。
鸾乌凤凰为我在前戒备,雷师却说还没安排停当。
我命令凤凰展翅飞腾啊,要日以继夜地不停飞翔。
旋风结聚起来互相靠拢,它率领着云霓向我迎上。
云霓越聚越多忽离忽合,五光十色上下飘浮荡漾。
我叫天门守卫把门打开,他却倚靠天门把我呆望。
日色渐暗时间已经晚了,我纽结着幽兰久久徜徉。
这个世道混浊善恶不分,喜欢嫉妒别人抹煞所长。
清晨我将要渡过白水河,登上阆风山把马儿系着。
忽然回头眺望涕泪淋漓,哀叹高丘竟然没有美女。
我飘忽地来到春宫一游,折下玉树枝条增添佩饰。
趁琼枝上花朵还未凋零,把能受馈赠的美女找寻。
我命令云师把云车驾起,我去寻找宓妃住在何处。
解下佩带束好求婚书信,我请蹇修前去给我做媒。
云霓纷纷簇集忽离忽合,很快知道事情乖戾难成。
晚上宓妃回到穷石住宿,清晨到洧盘把头发洗濯。
宓妃仗着貌美骄傲自大,成天放荡不羁寻欢作乐。
她虽然美丽但不守礼法,算了吧放弃她另外求索。
我在天上观察四面八方,周游一遍后我从天而降。
遥望华丽巍峨的玉台啊,见有娀氏美女住在台上。
我请鸩鸟前去给我做媒,鸩鸟却说那个美女不好。
雄鸠叫唤着飞去说媒啊,我又嫌它过分诡诈轻佻。
我心中犹豫而疑惑不定,想自己去吧又觉得不妙。
凤凰已接受托付的聘礼,恐怕高辛赶在我前面了。
想到远方去又无处安居,只好四处游荡流浪逍遥。
趁少康还未结婚的时节,还留着有虞国两位阿娇。
媒人无能没有灵牙利齿,恐怕能说合的希望很小。
世间混乱污浊嫉贤妒能,爱障蔽美德把恶事称道。
闺中美女既然难以接近,贤智君王始终又不醒觉。
满腔忠贞激情无处倾诉,我怎么能永远忍耐下去!
我找来了灵草和细竹片,请求神巫灵氛为我占卜。
“听说双方美好必将结合看谁真正好修必然爱慕。
想到天下多么辽阔广大,难道只在这里才有娇女?”
“劝你远走高飞不要迟疑,谁寻求美人会把你放弃?
世间什么地方没有芳草,你又何必苦苦怀恋故地?
世道黑暗使人眼光迷乱,谁又能够了解我们底细?
人们的好恶本来不相同,只是这邦小人更加怪异。
人人都把艾草挂满腰间,说幽兰是不可佩的东西。
对草木好坏还分辨不清,怎么能够正确评价玉器?
用粪土塞满自己的香袋,反说佩的申椒没有香气。”
想听从灵氛占卜的好卦,心里犹豫迟疑决定不下。
听说巫咸今晚将要降神,我带着花椒精米去接他。
天上诸神遮天蔽日齐降,九疑山的众神纷纷迎迓。
他们灵光闪闪显示神灵,巫咸又告诉我不少佳话。
他说“应该努力上天下地,去寻求意气相投的同道。汤禹俨而求合兮,挚咎繇而能调。汤禹为人严正虚心求贤,得到伊尹皋陶君臣协调。
只要内心善良爱好修洁,又何必一定要媒人介绍?
傅说拿祷杵在傅岩筑墙,武丁毫不犹豫用他为相。
太公吕望曾经做过屠夫,他被任用是遇到周文王。
宁戚喂牛敲着牛角歌唱,齐桓公听见后任为大夫。
趁现在年轻大有作为啊,施展才能还有大好时光。
只怕杜鹃它叫得太早啊,使得百草因此不再芳香。”
为什么这样美好的琼佩,人们却要掩盖它的光辉。
想到这邦小人不讲信义,恐怕出于嫉妒把它摧毁。
时世纷乱而变化无常啊,我怎么可以在这里久留。
兰草和芷草失掉了芬芳,荃草和惠草也变成茅莠。
为什么从前的这些香草,今天全都成为荒蒿野艾。
难道还有什么别的理由,不爱好修洁造成的祸害。
我还以为兰草最可依靠,谁知华而不实虚有其表。
兰草抛弃美质追随世俗,勉强列入众芳辱没香草。
花椒专横谄媚十分傲慢,茱萸想进香袋冒充香草。
它们既然这么热心钻营,又有什么香草重吐芳馨。
本来世态习俗随波逐流,又还有谁能够意志坚定?
看到香椒兰草变成这样,何况揭车江离能不变心。
只有我的佩饰最可贵啊,保持它的美德直到如今。
浓郁的香气难以消散啊,到今天还在散发出芳馨。
我调度和谐地自我欢娱,姑且飘游四方寻求美女。
趁着我的佩饰还很盛美,我要周游观访上天下地。
灵氛已告诉我占得吉卦,选个好日子我准备出发。
折下玉树枝叶作为肉脯,我舀碎美玉把干粮备下。
给我驾车啊用飞龙为马,车上装饰着美玉和象牙。
彼此不同心怎能配合啊,我将要远去主动离开他。
我把行程转向昆仑山下,路途遥远继续周游观察。
云霞虹霓飞扬遮住阳光,车上玉铃丁当响声错杂。
清晨从天河的渡口出发,最远的西边我傍晚到达。
凤凰展翅承托着旌旗啊,长空翱翔有节奏地上下。
忽然我来到这流沙地段,只得沿着赤水行进缓缓。
指挥蛟龙在渡口上架桥,命令西皇将我渡到对岸。
路途多么遥远又多艰险,我传令众车在路旁等待。
经过不周山向左转去啊,我的目的地已指定西海。
我再把成千辆车子聚集,把玉轮对齐了并驾齐驱。
驾车的八龙蜿蜒地前进,载着云霓旗帜随风卷曲。
定下心来啊慢慢地前行,难控制飞得远远的思绪。
演奏着《九歌》跳起《韶》舞啊,且借大好时光寻求欢娱。
太阳东升照得一片明亮,忽然看见我思念的故乡。
我的仆从悲伤马也感怀,退缩回头不肯走向前方。
尾声:“算了吧!
国内既然没有人了解我,我又何必怀念故国旧居。
既然不能实现理想政治,我将追随彭成安排自己。”
高阳:颛顼之号。苗裔:苗,初生的禾本植物。裔,衣服的末边。此苗裔连用,喻指子孙后代。朕:我。皇:美。考:已故的父亲。
摄提:太岁在寅时为摄提格。此指寅年。贞:正。孟:开始。陬:正月。庚寅:指庚寅之日。古以干支相配来纪日。降:降生。
揆:推理揣度。肇:开始。锡:通“赐”。名:命名。
字:表字,这里活用作动词,起个表字。
内美:内在的美好品质。重:再。
扈:楚方言,披挂。江离芷:均为香草名。纫:草有茎叶可做绳索。秋兰:香草名。即泽兰,秋季开花。
汨:水疾流的样子,此处用以形容时光飞逝。不吾与:宾语前置,即“不与吾”,不等待我。
搴:拔取。揽:采摘。宿莽:草名,经冬不死。
忽:迅速的样子。代序:指不断更迭。
惟:思虑。迟暮:衰老。
抚:趁。此度:指现行的政治法度。
骐骥:骏马。道:通“导”,引导。
三后:夏禹商汤周文王。固:本来。
申椒菌桂:均为香木名。蕙茝:均为香草名。彼尧舜之耿介兮,既遵道而得路。耿介:光明正大。遵道:遵循正道。
猖披:猖狂。捷径:邪道。
偷乐:苟且享乐。幽昧:黑暗。
殃:灾祸。败绩:喻指君国的倾危。
踵武:足迹,即脚印。
荃:香草名,喻楚怀王。齌怒:暴怒。
謇謇:形容忠贞直言的样子。
九天:古人认为天有九重,故言。正:通“证”。
期:约定。羌:楚语,表转折,相当于现在的“却”。
成言:诚信之言。
既:本来。数化:多次变化。
滋:栽种。树:种植。亩:二百四十步为亩。
畦:五十亩为畦。留夷揭车:均为香草名。
冀:希望。峻:长。刈:收获。
萎:枯萎。绝:落尽。芜:荒芜。秽:污秽。
竞:并。
羌:楚人语气词。兴:生。
忽:急。驰骛:乱驰。
冉冉:渐渐。
英:花。苟:确实。
信姱:诚信而美好。练要:心中简练合于要道。
掔:持取。贯:拾取。
矫:举起。索:草有茎叶可做绳索。此作动词,意为搓绳。纚纚:绳索美好貌。
法:效法。
周:合。彭咸:殷贤大夫,谏其君,不听,投江而死。
民生:万民的生存。艰:难。
修姱:洁净而美好。谇:进谏。替:废。
纕:佩带。申:重复。
悔:怨恨。
灵修:指楚怀王。
众女:喻群臣。谣:诋毁。诼:诽谤。
偭:违背。改:更改。错:通“措”,措施,指先圣之法。
绳墨:正曲直之具。曲:斜曲。周容:苟合取容,指以求容媚为常法。
侘傺:失志貌。
流亡:随水漂流而去。此态:苟合取容之态。
不群:指不与众鸟同群。前世:古代。
异道:不同的道路。
屈:委屈。尤:过错。攘:除去。诟:耻辱。
伏:通“服”,保持,坚守。厚:厚待。
相道:观看。延:长。
回:调转。行迷:指迷途。
步:徐行。皋:水边高地。止息:休息一下。
尤:罪过。修吾初服:指修身洁行。
制:裁制。芙蓉:莲花。
不吾知:宾语前置,即“不知吾”,不了解我。苟:如果。
高:指帽高。陆离:修长而美好的样子。
芳:指芬芳之物。唯:只有。
游目:纵目瞭望。往观:前去观望。
缤纷:极言多。章:明显。
民生:人生。常:恒常之法。
犹:尚且。惩:惧怕。
女嬃:屈原的姐姐。婵媛:牵挂。申申:反反复复。
婞直:刚正。羽之野:羽山的郊野。
博謇:过于刚直。姱节:美好的节操。
盈室:满屋。判:区别。
众:众人。云:助词,无实义。
朋:朋党。茕:孤独。
前圣:前代圣贤。喟:叹息声。济沅(yuán)湘以南征兮,就重华而敶(chén)词:济:渡过。就:靠近。
启:禹之子。夏朝的开国君主。《九辩》《九歌》:相传是启从天上偷带到人间的乐曲。夏康:启子太康。
图:图谋。五子:指夏康等兄弟五人。用:因此。
羿:指后羿。封狐:大狐。
鲜:少。浞:寒浞,羿相。
浇:寒浞之子。强圉:强壮多力。不忍:不能加以克制。
日:天天。用夫:因此。
夏桀:夏之亡国之君。
辛:殷纣王之名。菹醢:肉酱,名词动用,指剁成肉酱。用而:因而。汤禹俨(yǎn)而祗敬兮,周论道而莫差。俨:庄严。莫差:没有丝毫差错。
授:任用。颇:倾斜。
私阿:偏私。错:置。
茂行:美好的德行。下土:天下。
瞻前而顾后:观察古往今来的成败。相观:观察。
非义:不行仁义。非善:不行善事。
阽:临危,遇到危险。览:反观。
量:度。前修:前贤。
曾:屡次。当:遇。
茹:柔软。浪浪:泪流不止的样子。
敷:铺开。中正:治国之道。
驷:驾车。上征:上天远行。
发轫:出发。苍梧:舜所葬之地。县圃:神山,在昆仑山之上。
灵琐:神之所在处。
令:命令。羲和:神话中的太阳神。崦嵫:神话中日所入之山。
漫漫:路遥远的样子。修远:长远。
咸池:日浴处。扶桑:日所拂之木。
若木:日所入之处的树木。逍遥:自由自在的样子。相羊:徘徊。
前:在前面。后:在后面。
先戒:在前面警戒。雷师:雷神。
飞腾:腾空而飞。日夜:指日夜兼程。
飘风:旋风。帅:率领。
离合:忽散忽聚。斑:文彩杂乱,五彩缤纷。
帝:天帝。阊阖:天门。
暧暧:昏暗的样子。结:编结。
溷浊:混乱污浊。蔽:掩盖。
白水:神话中的水名。绁:拴,系。
反顾:回头望。高丘:高山。
春宫:东方青帝的居舍。琼枝:玉树的花枝。
荣华:花朵。可诒:可以赠送。
丰隆:云神。宓妃:神女,伏羲氏之女。
结言:约好之言。謇修:伏羲氏之臣。
离合:言辞未定。纬繣:不相投合。
次:住宿。濯发:洗头发。
保:依仗。淫游:过分的游乐。
虽:诚然。改求:另外寻求。
览相观:细细观察。周流:周游。
瑶台:以玉砌成的台。有娀:传说中的上古国名。
鸩:鸟名。
鸣逝:边叫边飞。佻:轻浮。
犹豫:拿不定主意。自适:亲自去。
受诒:指完成聘礼之事。
远集:远止。浮游:漫游。
及:趁着。有虞:传说中的上古国名。
理弱:指媒人软弱。导言:媒人撮合的言辞。
嫉贤:嫉妒贤能。称恶:称赞邪恶。
闺中:女子居住的内室。哲王:明智的君王。
怀:怀抱。终古:永久。
琼茅:灵草。筳:小竹片。灵氛:传说中的上古神巫。
信修:诚然美好。
九州:泛指天下。女:美女。
勉:努力。释:舍弃。
何所:何处。故宇:故国。
昡曜:惑乱浑浊。察:明辨。
民:指天下众人。党人:朋党之人。
服:佩用。
览察:察看。珵美:即“美珵”,美玉。
粪壤:粪土。申椒:申地之椒。
巫咸:古神巫。夕降:傍晚从天而降。怀:馈。
百神:指天上的众神。并迎:一起来迎接。
皇:皇天。吉故:明君遇贤臣的吉祥故事。
矱:度。汤禹俨而求合兮,挚(zhì)咎(jiù)繇(yáo)而能调。合:志同道合的人。挚:伊尹名。咎繇:夏禹之臣。
苟:如果。用:凭借。
操:持,拿。用:重用。
吕望:指吕尚。举:举用。
宁戚:春秋时卫人,齐桓公认为贤人,以他为卿。该:周详。
晏:晚。未央:未尽。
鹈鴂:鸟名,即伯劳。一说杜鹃。为之:因此。
偃蹇:盛多美丽的样子。薆:遮蔽。
谅:信。折:摧毁。
变易:变化。
茅:比喻已经蜕化变质的谗佞之人。
直:竟然。
他故:其他的理由。害:弊端。
无实:不结果实。
委:丢弃。得:能够。
椒:楚大夫子椒。樧:茱萸。
干进:求进。务入:钻营。祗:散发。
揭车与江离:比喻自己培育的一般人才。
兹佩:喻指屈原的内美与追求。历兹:到如今这一地步。
芳菲菲:指香气浓郁。沬:消失。
和调度:指调节自己的心态,缓和自己的心情自娱:自乐。聊:姑且。求女:寻求志同道合的人。
方:正。上下:到处。
吉占:指两美必合而言。历:选择。
羞:通“馐”,指美食。琼爢:玉屑。
飞龙:长翅膀的龙。象:象牙。
离心:不同的去向。远逝:远去。
邅:楚地方言,转向。
晻蔼:旌旗蔽日貌。鸣:响起。
天津:天河的渡口。在东极萁斗之间。西极:西方的尽头。
翼:古代一种旗帜。翼翼:和貌。
流沙:指西极,其处流沙如水。赤水:出昆仑山。容与:游戏貌。
麾:指挥。西皇:帝少嗥。
艰:指路途艰险。腾:飞驰。
不周:山名,在昆仑西北。西海:神话中西方之海。
屯:聚集。轪:车轮。
婉婉:在前进时蜿蜒曲折的样子。委蛇:旗帜飘扬舒卷的样子。
志:通“帜”,旗帜。弭节:放下赶车的马鞭,使车停止。神:神思,指人的精神。邈邈:浩渺无际的样子。
假日:犹言借此时机。
皇:天。赫戏:形容光明。旧乡:指楚国。
仆:御者。怀:思。蜷局:卷屈不行貌。
乱:终篇的结语。已矣:绝望之词,谓“算了吧”。
国无人:国家无人。
足:足以。为:实行。居:住所,这里是指一生所选择的道路和归宿。
第一章(被贬)53行:诗人从自己的家世和出生写起,回顾了自己有生以来的努力、追求、奋斗以及所遭受的失败,满腔悲愤地表述了矢志不渝的精神和九死未悔的态度。
第二章(反思)38行;接着面对自己的失败,进行了一番深刻的反思。毕竟惨遭失败是不争的事实。因此,诗人以“路径似未看清兮”领起,先以“退身修整服装”一般地表现自己的反思,但仅如此则缺乏波澜,且难以深入,所以借“家姐”这个人物从反面来责备、劝说,以逼出“找舜帝评理去”一节,既深化了反思,又强化了情感。连情谊最亲密、对自己最关心的“家姐”,也如此责骂、劝说,世上还有谁能理解自己呢?一气之下便“找舜帝评理去”。反思的结果,坚定了自己的理想和信念。
第三章(再试)38行:又积极地重新求索,然而上下求索后却没有结果。诗人写自己的“仔细寻路”。这是在遭遇诽谤之后的重新努力,但无论叩“天门”还是“求美女”,都以失败告终。
第四章(徘徊)38行:诗人又陷入苦闷与徘徊之中。辛辛苦苦的求索又遭失败,究竟何去何从?诗人无奈,于是“取琼茅来卜卦”,请灵氛为他占算以决疑。灵氛卜卦的结果是必须远游离开楚国才有出路。经过一番考虑,仍然犹豫不决。于是再请巫师降神求教。之后,又经反复审慎的思索,最终决定“远游自离去”,离开楚国出游。
第五章(他投)21行;通过审慎思虑后,诗人结束了自己的徘徊,认可了灵氛的“吉卦”,选择“吉日”出发。但充满憧憬的出游还是因为“眷顾楚国”而中途放弃了:”曲身回首停步“。结果只能选择以死殉国,“追随彭咸归去!”
诗歌通篇是第一人称叙事的结构,情节分明,脉络清晰,而它的言志、抒情,则全都融入叙事过程之中,密切结合情节发展的具体阶段来进行,从而达到一种悲愤倾诉的强烈效果。
帝高阳之苗裔(yì)兮,朕皇考曰伯庸。
摄提贞于孟陬(zōu)兮,惟庚(gēng)寅(yín)吾以降(jiàng)。
皇览揆(kuí)余初度兮,肇(zhào)锡(cì)余以嘉名:
名余曰正则兮,字余曰灵均。
纷吾既有此内美兮,又重(chóng)之以修能。
扈(hù)江离与辟芷(zhǐ)兮,纫(rèn)秋兰以为佩。
汩(yù)余若将不及兮,恐年岁之不吾与。
朝搴(qiān)阰(pí)之木兰兮,夕揽(lǎn)洲之宿莽(mǎng)。
日月忽其不淹兮,春与秋其代序。
惟草木之零落兮,恐美人之迟暮。(惟通:唯)
不抚壮而弃秽(huì)兮,何不改乎此度?
乘骐(qí)骥(jì)以驰骋兮,来吾道夫先路!
昔三后之纯粹(cuì)兮,固众芳之所在。
杂申椒与菌桂兮,岂惟纫夫蕙(huì)茝(chǎi)!
彼尧、舜之耿介兮,既遵道而得路。
何桀(jié)纣(zhòu)之猖(chāng)披兮,夫惟捷径以窘(jiǒng)步。
惟夫党人之偷乐兮,路幽昧(mèi)以险隘(ài)。
岂余身之殚(dān)殃(yāng)兮,恐皇舆(yú)之败绩!
忽奔走以先后兮,及前王之踵(zhǒng)武。
荃(quán)不查余之中情兮,反信谗而齌(jì)怒。
余固知謇(jiǎn)謇之为患兮,忍而不能舍也。
指九天以为正兮,夫惟灵修之故也。
曰黄昏以为期兮,羌中道而改路!
初既与余成言兮,后悔遁(dùn)而有他。
余既不难夫离别兮,伤灵修之数化。
余既滋兰之九畹(wǎn)兮,又树蕙之百亩(mǔ)。
畦(qí)留夷(yí)与揭车兮,杂杜衡与芳芷。
冀(jì)枝叶之峻茂兮,愿俟时乎吾将刈(yì)。
虽萎绝其亦何伤兮,哀众芳之芜(wú)秽(huì)。
众皆竞进以贪婪兮,凭不厌乎求索。
羌(qiāng)内恕己以量人兮,各兴心而嫉妒。
忽驰骛(wù)以追逐兮,非余心之所急。
老冉(rǎn)冉其将至兮,恐修名之不立。
朝饮木兰之坠露兮,夕餐秋菊之落英。
苟余情其信姱(kuā)以练要兮,长顑(kǎn)颔(hàn)亦何伤。
掔(qiān)木根以结茝(chǎi)兮,贯薜荔之落蕊。
矫菌桂以纫蕙兮,索胡绳之纚(xǐ)纚。
謇(jiǎn)吾法夫前修兮,非世俗之所服。
虽不周于今之人兮,愿依彭咸之遗则。
长太息以掩涕兮,哀民生之多艰。
余虽好修姱(kuā)以鞿(jī)羁(jī)兮,謇朝谇(suì)而夕替。
既替余以蕙纕(xiāng)兮,又申之以揽茝。
亦余心之所善兮,虽九死其犹未悔。
怨灵修之浩荡兮,终不察夫民心。
众女嫉余之蛾眉兮,谣诼(zhuó)谓余以善淫。
固时俗之工巧兮,偭(miǎn)规矩而改错。
背绳墨以追曲兮,竞周容以为度。
忳(tún)郁邑余侘(chà)傺(chì)兮,吾独穷困乎此时也。
宁溘(kè)死以流亡兮,余不忍为此态也。
鸷(zhì)鸟之不群兮,自前世而固然。
何方圜(yuán)之能周兮,夫孰异道而相安?
屈心而抑志兮,忍尤而攘诟(gòu)。
伏清白以死直兮,固前圣之所厚。
悔相道之不察兮,延伫乎吾将反。
回朕车以复路兮,及行迷之未远。
步余马于兰皋(gāo)兮,驰椒丘且焉止息。
进不入以离尤兮,退将复修吾初服。
制芰(jì)荷以为衣兮,集芙蓉以为裳。
不吾知其亦已兮,苟余情其信芳。
高余冠之岌(jí)岌兮,长余佩之陆离。
芳与泽其杂糅(róu)兮,唯昭质其犹未亏。
忽反顾以游目兮,将往观乎四荒。
佩缤纷其繁饰兮,芳菲菲其弥章。
民生各有所乐兮,余独好修以为常。
虽体解吾犹未变兮,岂余心之可惩。
女嬃(xū)之婵(chán)媛(yuán)兮,申申其詈(lì)予,曰:
「鲧婞直以亡身兮,终然夭乎羽之野。
汝何博謇(jiǎn)而好修兮,纷独有此姱(kuā)节?
薋菉葹以盈室兮,判独离而不服。」
众不可户说兮,孰云察余之中情?
世并举而好朋兮,夫何茕(qióng)独而不予听?
依前圣以节中兮,喟(kuì)凭心而历兹。
济沅、湘以南征兮,就重华而敶词:
启《九辩》与《九歌》兮,夏康娱以自纵。
不顾难以图后兮,五子用失乎家衖(xiàng)。
羿淫游以佚(yì)畋(tián)兮,又好射夫封狐。
固乱流其鲜终兮,浞(zhuó)又贪夫厥(jué)家。
浇(ào)身被服强圉(yǔ)兮,纵欲而不忍。
日康娱而自忘兮,厥(jué)首用夫颠陨。
夏桀(jié)之常违兮,乃遂焉而逢殃。
后辛之菹(zū)醢(hǎi)兮,殷宗用而不长。
汤、禹俨而祗敬兮,周论道而莫差。
举贤才而授能兮,循绳墨而不颇。
皇天无私阿兮,览民德焉错辅。
夫维圣哲以茂行兮,苟得用此下土。
瞻前而顾后兮,相观民之计极。
夫孰非义而可用兮?孰非善而可服?
阽(diàn)余身而危死兮,览余初其犹未悔。
不量凿而正枘(ruì)兮,固前修以菹(zū)醢(hǎi)。
曾歔(xū)欷(xī)余郁邑(yì)兮,哀朕时之不当。
揽茹(rú)蕙以掩涕兮,沾余襟之浪浪。
跪敷(fū)衽(rèn)以陈辞兮,耿吾既得此中正。
驷玉虬以桀(jié)鹥(yì)兮,溘埃风余上征。
朝发轫(rèn)于苍梧兮,夕余至乎县圃(pǔ)。
欲少留此灵琐兮,日忽忽其将暮。
吾令羲(xī)和弭(mǐ)节兮,望崦(yān)嵫(zī)而勿迫。
路漫漫其修远兮,吾将上下而求索。
饮余马于咸池兮,总余辔(pèi)乎扶桑。
折若木以拂日兮,聊逍遥以相羊。
前望舒使先驱兮,后飞廉使奔属。
鸾(luán)皇为余先戒兮,雷师告余以未具。
吾令凤鸟飞腾兮,继之以日夜。
飘风屯其相离兮,帅云霓(ní)而来御。
纷总总其离合兮,斑陆离其上下。
吾令帝阍开关兮,倚阊(chāng)阖(hé)而望予。
时暧(ài)暧其将罢兮,结幽兰而延伫。
世溷(hùn)浊而不分兮,好蔽美而嫉妒。
朝吾将济于白水兮,登阆(làng)风而绁(xiè)马。
忽反顾以流涕兮,哀高丘之无女。
溘(kè)吾游此春宫兮,折琼(qióng)枝以继佩。
及荣华之未落兮,相下女之可诒(yí)。
吾令丰隆乘云兮,求宓(fú)妃之所在。
解佩纕以结言兮,吾令謇(jiǎn)修以为理。
纷总总其离合兮,忽纬(wěi)繣(huà)其难迁。
夕归次于穷石兮,朝濯(zhuó)发乎洧盘。
保厥(jué)美以骄傲兮,日康娱以淫游。
虽信美而无礼兮,来违弃而改求。
览相观于四极兮,周流乎天余乃下。
望瑶台之偃(yǎn)蹇(jiǎn)兮,见有娀(sōng)之佚女。
吾令鸩(zhèn)为媒兮,鸩告余以不好。
雄鸠之鸣逝兮,余犹恶其佻(tiāo)巧。
心犹豫而狐疑兮,欲自适而不可。
凤皇既受诒(yí)兮,恐高辛之先我。
欲远集而无所止兮,聊浮游以逍遥。
及少康之未家兮,留有虞(yú)之二姚。
理弱而媒拙兮,恐导言之不固。
世溷(hùn)浊而嫉贤兮,好蔽美而称恶。
闺中既以邃远兮,哲王又不寤(wù)。
怀朕情而不发兮,余焉能忍而与此终古?
索琼茅以筳(tíng)篿(zhuān)兮,命灵氛为余占之。
曰:「两美其必合兮,孰信修而慕之?
思九州之博大兮,岂惟是其有女?」
曰:「勉远逝而无狐疑兮,孰求美而释女?
何所独无芳草兮,尔何怀乎故宇?」
世幽昧以昡曜(yào)兮,孰云察余之善恶?
民好恶其不同兮,惟此党人其独异!
户服艾以盈要兮,谓幽兰其不可佩。
览察草木其犹未得兮,岂珵(chéng)美之能当?
苏粪壤以充祎(yī)兮,谓申椒其不芳。
欲从灵氛之吉占兮,心犹豫而狐疑。
巫咸将夕降兮,怀椒糈(xǔ)而要之。
百神翳(yì)其备降兮,九疑缤其并迎。
皇剡(yǎn)剡其扬灵兮,告余以吉故。
曰:「勉升降以上下兮,求矩矱之所同。
汤、禹俨而求合兮,挚、咎繇而能调。
苟中情其好修兮,又何必用夫行媒?
说操筑于傅岩兮,武丁用而不疑。
吕望之鼓刀兮,遭周文而得举。
宁戚之讴(ōu)歌兮,齐桓闻以该辅。
及年岁之未晏兮,时亦犹其未央。
恐鹈鴃之先鸣兮,使夫百草为之不芳。」
何琼佩之偃(yǎn)蹇(jiǎn)兮,众薆(ài)然而蔽之。
惟此党人之不谅兮,恐嫉妒而折之。
时缤纷其变易兮,又何可以淹留?
兰芷变而不芳兮,荃(quán)蕙化而为茅。
何昔日之芳草兮,今直为此萧艾也?
岂其有他故兮,莫好修之害也!
余以兰为可恃兮,羌无实而容长。
委厥(jué)美以从俗兮,苟得列乎众芳。
椒(jiāo)专佞以慢慆(tāo)兮,樧(shā)又欲充夫佩帏(wéi)。
既干进而务入兮,又何芳之能祗(zhī)?
固时俗之流从兮,又孰能无变化?
览椒兰其若兹兮,又况揭车与江离?
惟兹佩之可贵兮,委厥美而历兹。
芳菲菲而难亏兮,芬至今犹未沬(mèi)。
和调度以自娱兮,聊浮游而求女。
及余饰之方壮兮,周流观乎上下。
灵氛既告余以吉占兮,历吉日乎吾将行。
折琼枝以为羞兮,精琼爢(mí)以为粻(zhāng)。
为余驾飞龙兮,杂瑶象以为车。
何离心之可同兮?吾将远逝以自疏。
邅(zhān)吾道夫昆仑兮,路修远以周流。
扬云霓之晻(ǎn)蔼(ǎi)兮,鸣玉鸾之啾啾。
朝发轫(rèn)于天津兮,夕余至乎西极。
凤皇翼其承旗兮,高翱翔之翼翼。
忽吾行此流沙兮,遵赤水而容与。
麾(huī)蛟龙使梁津兮,诏西皇使涉予。
路修远以多艰兮,腾众车使径待。
路不周以左转兮,指西海以为期。
屯余车其千乘兮,齐玉轪(dài)而并驰。
驾八龙之婉婉兮,载云旗之委(wēi)蛇(yí)。
抑志而弭(mǐ)节兮,神高驰之邈(miǎo)邈。
奏《九歌》而舞《韶》兮,聊假日以媮(tōu)乐。
陟升皇之赫戏兮,忽临睨(nì)夫旧乡。
仆夫悲余马怀兮,蜷(quán)局顾而不行。
乱曰:已矣哉!
国无人莫我知兮,又何怀乎故都!
既莫足与为美政兮,吾将从彭咸之所居!
我是古帝高阳氏的子孙,我已去世的父亲字伯庸。
岁星在寅那年的孟春月,正当庚寅日那天我降生。
父亲仔细揣测我的生辰,于是赐给我相应的美名:
父亲把我的名取为正则,同时把我的字叫作灵均。
天赋给我很多良好素质,我不断加强自己的修养。
我把江离芷草披在肩上,把秋兰结成索佩挂身旁。
光阴似箭我好像跟不上,岁月不等待人令我心慌。
早晨我在大坡采集木兰,傍晚在小洲中摘取宿莽。
时光迅速逝去不能久留,四季更相代谢变化有常。
我想到草木已由盛到衰,恐怕自己身体逐渐衰老。
何不利用盛时扬弃秽政,为何还不改变这些法度?
乘上千里马纵横驰骋吧,来呀,我在前引导开路!
从前三后公正德行完美,所以群贤都在那里聚会。
杂聚申椒菌桂似的人物,岂止联系优秀的茝和蕙。彼尧舜之耿介兮,既遵道而得路。唐尧虞舜多么光明正直,他们沿着正道登上坦途。
夏桀殷纣多么狂妄邪恶,贪图捷径必然走投无路。
结党营私的人苟安享乐,他们的前途黑暗而险阻。
难道我害怕招灾惹祸吗,我只担心祖国为此覆没。
前前后后我奔走照料啊,希望君王赶上先王脚步。
你不深入了解我的忠心,反而听信谗言对我发怒。
我早知道忠言直谏有祸,原想忍耐却又控制不住。
上指苍天请它给我作证,一切都为了君王的缘故。
你以前既然和我有成约,现另有打算又追悔当初。
我并不难于与你别离啊,只是伤心你的反反复复。
我已经栽培了很多春兰,又种植香草秋蕙一大片。
分垄培植了留夷和揭车,还把杜衡芳芷套种其间。
我希望它们都枝繁叶茂,等待着我收割的那一天。
它们枯萎死绝有何伤害,使我痛心的是它们质变。
大家都拚命争着向上爬,利欲熏心而又贪得无厌。
他们猜疑别人宽恕自己,他们勾心斗角相互妒忌。
急于奔走钻营争权夺利,这些不是我追求的东西。
只觉得老年在渐渐来临,担心美好名声不能树立。
早晨我饮木兰上的露滴,晚上我用菊花残瓣充饥。
只要我的情感坚贞不易,形消骨立又有什么关系。
我用树木的根编结茝草,再把薜荔花蕊穿在一起。
我拿菌桂枝条联结蕙草,胡绳搓成绳索又长又好。
我向古代的圣贤学习啊,不是世间俗人能够做到。
我与现在的人虽不相容,我却愿依照彭咸的遗教。
我揩着眼泪啊声声长叹,可怜人生道路多么艰难。
我虽爱好修洁严于责己,早晨直言进谏晚上就被罢免。
他们攻击我佩带蕙草啊,又指责我爱好采集茝兰。
这是我心中追求的东西,就是多次死亡也不后悔。
怨就怨楚王这样糊涂啊,他始终不体察别人心情。
那些女人妒忌我的丰姿,造谣诬蔑说我妖艳好淫。
庸人本来善于投机取巧,背弃规矩而又改变政策。
违背是非标准追求邪曲,争着苟合取悦作为法则。
忧愁烦闷啊我失意不安,现在孤独穷困多么艰难。
宁可马上死去魂魄离散,媚俗取巧啊我坚决不干。
雄鹰不与那些燕雀同群,原本自古以来就是这般。
方和圆怎能够互相配各,志向不同何能彼此相安。
宁愿委曲心志压抑情感,宁把斥责咒骂统统承担。
保持清白节操死于直道,这本为古代圣贤所称赞!
后悔当初不曾看清前途,迟疑了一阵我又将回头。
调转我的车走回原路啊,趁着迷途未远赶快罢休。
我打马在兰草水边行走,跑上椒木小山暂且停留。
既然进取不成反而获罪,那就回来把我旧服重修。
我要把菱叶裁剪成上衣,我并用荷花把下裳织就。
没有人了解我也就罢了,只要内心真正馥郁芳柔。
把我的帽子加得高高的,把我的佩带增得长悠悠。
虽然芳洁污垢混杂一起,只有纯洁品质不会腐朽。
我忽然回头啊纵目远望,我将游观四面遥远地方。
佩着五彩缤纷华丽装饰,散发出一阵阵浓郁清香。
人们各有自己的爱好啊,我独爱好修饰习以为常。
即使粉身碎骨也不改变,难道我能受警戒而彷徨!
姐姐对我遭遇十分关切,她曾经一再地向我告诫。
她说“鲧太刚直不顾性命,结果被杀死在羽山荒野。
你何忠言无忌爱好修饰,还独有很多美好的节操。
满屋堆着都是普通花草,你却与众不同不肯佩服。
众人无法挨家挨户说明,谁会来详察我们的本心。
世上的人都爱成群结伙,为何对我的话总是不听?”
我以先圣行为节制性情,愤懑心情至今不能平静。济沅湘以南征兮,就重华而敶词:渡过沅水湘水向南走去,我要对虞舜把道理讲清:
“夏启偷得《九辩》和《九歌》啊,他寻欢作乐而放纵忘情。
不考虑将来看不到危难,因此武观得以酿成内乱。
后羿爱好田猎溺于游乐,对射杀大狐狸特别喜欢。
本来淫乱之徒无好结果,寒浞杀羿把他妻子霸占。
寒浇自恃有强大的力气,放纵情欲不肯节制自己。
天天寻欢作乐忘掉自身,因此他的脑袋终于落地。
夏桀行为总是违背常理,结果灾殃也就难以躲避。
纣王把忠良剁成肉酱啊,殷朝天下因此不能久长。汤禹俨而祗敬兮,周论道而莫差。商汤夏禹态度严肃恭敬,正确讲究道理还有文王。
他们都能选拔贤者能人,遵循一定准则不会走样。
上天对一切都公正无私,见有德的人就给予扶持。
只有古代圣王德行高尚,才能够享有天下的土地。
回顾过去啊把将来瞻望,看到了做人的根本道理。
哪有不义的事可以去干,哪有不善的事应该担当。
我虽然面临死亡的危险,毫不后悔自己当初志向。
不度量凿眼就削正榫头,前代的贤人正因此遭殃。”
我泣声不绝啊烦恼悲伤,哀叹自己未逢美好时光。
拿着柔软蕙草揩抹眼泪,热泪滚滚沾湿我的衣裳。
铺开衣襟跪着慢慢细讲,我已获得正道心里亮堂。
驾驭着玉虬啊乘着凤车,在风尘掩翳中飞到天上。
早晨从南方的苍梧出发,傍晚就到达了昆仑山上。
我本想在灵琐稍事逗留,夕阳西下已经暮色苍茫。
我命令羲和停鞭慢行啊,莫叫太阳迫近崦嵫山旁。
前面的道路啊又远又长,我将上上下下追求理想。
让我的马在咸池里饮水,把马缰绳拴在扶桑树上。
折下若木枝来挡住太阳,我可以暂且从容地徜徉。
叫前面的望舒作为先驱,让后面的飞廉紧紧跟上。
鸾乌凤凰为我在前戒备,雷师却说还没安排停当。
我命令凤凰展翅飞腾啊,要日以继夜地不停飞翔。
旋风结聚起来互相靠拢,它率领着云霓向我迎上。
云霓越聚越多忽离忽合,五光十色上下飘浮荡漾。
我叫天门守卫把门打开,他却倚靠天门把我呆望。
日色渐暗时间已经晚了,我纽结着幽兰久久徜徉。
这个世道混浊善恶不分,喜欢嫉妒别人抹煞所长。
清晨我将要渡过白水河,登上阆风山把马儿系着。
忽然回头眺望涕泪淋漓,哀叹高丘竟然没有美女。
我飘忽地来到春宫一游,折下玉树枝条增添佩饰。
趁琼枝上花朵还未凋零,把能受馈赠的美女找寻。
我命令云师把云车驾起,我去寻找宓妃住在何处。
解下佩带束好求婚书信,我请蹇修前去给我做媒。
云霓纷纷簇集忽离忽合,很快知道事情乖戾难成。
晚上宓妃回到穷石住宿,清晨到洧盘把头发洗濯。
宓妃仗着貌美骄傲自大,成天放荡不羁寻欢作乐。
她虽然美丽但不守礼法,算了吧放弃她另外求索。
我在天上观察四面八方,周游一遍后我从天而降。
遥望华丽巍峨的玉台啊,见有娀氏美女住在台上。
我请鸩鸟前去给我做媒,鸩鸟却说那个美女不好。
雄鸠叫唤着飞去说媒啊,我又嫌它过分诡诈轻佻。
我心中犹豫而疑惑不定,想自己去吧又觉得不妙。
凤凰已接受托付的聘礼,恐怕高辛赶在我前面了。
想到远方去又无处安居,只好四处游荡流浪逍遥。
趁少康还未结婚的时节,还留着有虞国两位阿娇。
媒人无能没有灵牙利齿,恐怕能说合的希望很小。
世间混乱污浊嫉贤妒能,爱障蔽美德把恶事称道。
闺中美女既然难以接近,贤智君王始终又不醒觉。
满腔忠贞激情无处倾诉,我怎么能永远忍耐下去!
我找来了灵草和细竹片,请求神巫灵氛为我占卜。
“听说双方美好必将结合看谁真正好修必然爱慕。
想到天下多么辽阔广大,难道只在这里才有娇女?”
“劝你远走高飞不要迟疑,谁寻求美人会把你放弃?
世间什么地方没有芳草,你又何必苦苦怀恋故地?
世道黑暗使人眼光迷乱,谁又能够了解我们底细?
人们的好恶本来不相同,只是这邦小人更加怪异。
人人都把艾草挂满腰间,说幽兰是不可佩的东西。
对草木好坏还分辨不清,怎么能够正确评价玉器?
用粪土塞满自己的香袋,反说佩的申椒没有香气。”
想听从灵氛占卜的好卦,心里犹豫迟疑决定不下。
听说巫咸今晚将要降神,我带着花椒精米去接他。
天上诸神遮天蔽日齐降,九疑山的众神纷纷迎迓。
他们灵光闪闪显示神灵,巫咸又告诉我不少佳话。
他说“应该努力上天下地,去寻求意气相投的同道。汤禹俨而求合兮,挚咎繇而能调。汤禹为人严正虚心求贤,得到伊尹皋陶君臣协调。
只要内心善良爱好修洁,又何必一定要媒人介绍?
傅说拿祷杵在傅岩筑墙,武丁毫不犹豫用他为相。
太公吕望曾经做过屠夫,他被任用是遇到周文王。
宁戚喂牛敲着牛角歌唱,齐桓公听见后任为大夫。
趁现在年轻大有作为啊,施展才能还有大好时光。
只怕杜鹃它叫得太早啊,使得百草因此不再芳香。”
为什么这样美好的琼佩,人们却要掩盖它的光辉。
想到这邦小人不讲信义,恐怕出于嫉妒把它摧毁。
时世纷乱而变化无常啊,我怎么可以在这里久留。
兰草和芷草失掉了芬芳,荃草和惠草也变成茅莠。
为什么从前的这些香草,今天全都成为荒蒿野艾。
难道还有什么别的理由,不爱好修洁造成的祸害。
我还以为兰草最可依靠,谁知华而不实虚有其表。
兰草抛弃美质追随世俗,勉强列入众芳辱没香草。
花椒专横谄媚十分傲慢,茱萸想进香袋冒充香草。
它们既然这么热心钻营,又有什么香草重吐芳馨。
本来世态习俗随波逐流,又还有谁能够意志坚定?
看到香椒兰草变成这样,何况揭车江离能不变心。
只有我的佩饰最可贵啊,保持它的美德直到如今。
浓郁的香气难以消散啊,到今天还在散发出芳馨。
我调度和谐地自我欢娱,姑且飘游四方寻求美女。
趁着我的佩饰还很盛美,我要周游观访上天下地。
灵氛已告诉我占得吉卦,选个好日子我准备出发。
折下玉树枝叶作为肉脯,我舀碎美玉把干粮备下。
给我驾车啊用飞龙为马,车上装饰着美玉和象牙。
彼此不同心怎能配合啊,我将要远去主动离开他。
我把行程转向昆仑山下,路途遥远继续周游观察。
云霞虹霓飞扬遮住阳光,车上玉铃丁当响声错杂。
清晨从天河的渡口出发,最远的西边我傍晚到达。
凤凰展翅承托着旌旗啊,长空翱翔有节奏地上下。
忽然我来到这流沙地段,只得沿着赤水行进缓缓。
指挥蛟龙在渡口上架桥,命令西皇将我渡到对岸。
路途多么遥远又多艰险,我传令众车在路旁等待。
经过不周山向左转去啊,我的目的地已指定西海。
我再把成千辆车子聚集,把玉轮对齐了并驾齐驱。
驾车的八龙蜿蜒地前进,载着云霓旗帜随风卷曲。
定下心来啊慢慢地前行,难控制飞得远远的思绪。
演奏着《九歌》跳起《韶》舞啊,且借大好时光寻求欢娱。
太阳东升照得一片明亮,忽然看见我思念的故乡。
我的仆从悲伤马也感怀,退缩回头不肯走向前方。
尾声:“算了吧!
国内既然没有人了解我,我又何必怀念故国旧居。
既然不能实现理想政治,我将追随彭成安排自己。”
高阳:颛顼之号。苗裔:苗,初生的禾本植物。裔,衣服的末边。此苗裔连用,喻指子孙后代。朕:我。皇:美。考:已故的父亲。
摄提:太岁在寅时为摄提格。此指寅年。贞:正。孟:开始。陬:正月。庚寅:指庚寅之日。古以干支相配来纪日。降:降生。
揆:推理揣度。肇:开始。锡:通“赐”。名:命名。
字:表字,这里活用作动词,起个表字。
内美:内在的美好品质。重:再。
扈:楚方言,披挂。江离芷:均为香草名。纫:草有茎叶可做绳索。秋兰:香草名。即泽兰,秋季开花。
汨:水疾流的样子,此处用以形容时光飞逝。不吾与:宾语前置,即“不与吾”,不等待我。
搴:拔取。揽:采摘。宿莽:草名,经冬不死。
忽:迅速的样子。代序:指不断更迭。
惟:思虑。迟暮:衰老。
抚:趁。此度:指现行的政治法度。
骐骥:骏马。道:通“导”,引导。
三后:夏禹商汤周文王。固:本来。
申椒菌桂:均为香木名。蕙茝:均为香草名。彼尧舜之耿介兮,既遵道而得路。耿介:光明正大。遵道:遵循正道。
猖披:猖狂。捷径:邪道。
偷乐:苟且享乐。幽昧:黑暗。
殃:灾祸。败绩:喻指君国的倾危。
踵武:足迹,即脚印。
荃:香草名,喻楚怀王。齌怒:暴怒。
謇謇:形容忠贞直言的样子。
九天:古人认为天有九重,故言。正:通“证”。
期:约定。羌:楚语,表转折,相当于现在的“却”。
成言:诚信之言。
既:本来。数化:多次变化。
滋:栽种。树:种植。亩:二百四十步为亩。
畦:五十亩为畦。留夷揭车:均为香草名。
冀:希望。峻:长。刈:收获。
萎:枯萎。绝:落尽。芜:荒芜。秽:污秽。
竞:并。
羌:楚人语气词。兴:生。
忽:急。驰骛:乱驰。
冉冉:渐渐。
英:花。苟:确实。
信姱:诚信而美好。练要:心中简练合于要道。
掔:持取。贯:拾取。
矫:举起。索:草有茎叶可做绳索。此作动词,意为搓绳。纚纚:长而下垂貌。
法:效法。
周:合。彭咸:殷贤大夫,谏其君,不听,投江而死。
民生:万民的生存。艰:难。
修姱:洁净而美好。谇:进谏。替:废。
纕:佩带。申:重复。
悔:怨恨。
灵修:指楚怀王。
众女:喻群臣。谣:诋毁。诼:诽谤。
偭:违背。改:更改。错:通“措”,措施,指先圣之法。
绳墨:正曲直之具。曲:斜曲。周容:苟合取容,指以求容媚为常法。
侘傺:失志貌。
流亡:随水漂流而去。此态:苟合取容之态。
不群:指不与众鸟同群。前世:古代。
异道:不同的道路。
屈:委屈。尤:过错。攘:除去。诟:耻辱。
伏:通“服”,保持,坚守。厚:厚待。
相道:观看。延:长。
回:调转。行迷:指迷途。
步:徐行。皋:水边高地。止息:休息一下。
尤:罪过。修吾初服:指修身洁行。
制:裁制。芙蓉:莲花。
不吾知:宾语前置,即“不知吾”,不了解我。苟:如果。
高:指帽高。陆离:修长而美好的样子。
芳:指芬芳之物。唯:只有。
游目:纵目瞭望。往观:前去观望。
缤纷:极言多。章:明显。
民生:人生。常:恒常之法。
犹:尚且。惩:惧怕。
女嬃:屈原的姐姐。婵媛:牵挂。申申:反反复复。
婞直:刚正。羽之野:羽山的郊野。
博謇:过于刚直。姱节:美好的节操。
盈室:满屋。判:区别。
众:众人。云:助词,无实义。
朋:朋党。茕:孤独。
前圣:前代圣贤。喟:叹息声。济沅(yuán)湘以南征兮,就重华而敶(chén)词:济:渡过。就:靠近。
启:禹之子。夏朝的开国君主。《九辩》《九歌》:相传是启从天上偷带到人间的乐曲。夏康:启子太康。
图:图谋。五子:指夏康等兄弟五人。用:因此。
羿:指后羿。封狐:大狐。
鲜:少。浞:寒浞,羿相。
浇:寒浞之子。强圉:强壮多力。不忍:不能加以克制。
日:天天。用夫:因此。
夏桀:夏之亡国之君。
辛:殷纣王之名。菹醢:肉酱,名词动用,指剁成肉酱。用而:因而。汤禹俨(yǎn)而祗敬兮,周论道而莫差。俨:庄严。莫差:没有丝毫差错。
授:任用。颇:倾斜。
私阿:偏私。错:置。
茂行:美好的德行。下土:天下。
瞻前而顾后:观察古往今来的成败。相观:观察。
非义:不行仁义。非善:不行善事。
阽:临危,遇到危险。览:反观。
量:度。前修:前贤。
曾:屡次。当:遇。
茹:柔软。浪浪:泪流不止的样子。
敷:铺开。中正:治国之道。
驷:驾车。上征:上天远行。
发轫:出发。苍梧:舜所葬之地。县圃:神山,在昆仑山之上。
灵琐:神之所在处。
令:命令。羲和:神话中的太阳神。崦嵫:神话中日所入之山。
漫漫:路遥远的样子。修远:长远。
咸池:日浴处。扶桑:日所拂之木。
若木:日所入之处的树木。逍遥:自由自在的样子。相羊:徘徊。
前:在前面。后:在后面。
先戒:在前面警戒。雷师:雷神。
飞腾:腾空而飞。日夜:指日夜兼程。
飘风:旋风。帅:率领。
离合:忽散忽聚。斑:文彩杂乱,五彩缤纷。
帝:天帝。阊阖:天门。
暧暧:昏暗的样子。结:编结。
溷浊:混乱污浊。蔽:掩盖。
白水:神话中的水名。绁:拴,系。
反顾:回头望。高丘:高山。
春宫:东方青帝的居舍。琼枝:玉树的花枝。
荣华:花朵。可诒:可以赠送。
丰隆:云神。宓妃:神女,伏羲氏之女。
结言:约好之言。謇修:伏羲氏之臣。
离合:言辞未定。纬繣:不相投合。
次:住宿。濯发:洗头发。
保:依仗。淫游:过分的游乐。
虽:诚然。改求:另外寻求。
览相观:细细观察。周流:周游。
瑶台:以玉砌成的台。有娀:传说中的上古国名。
鸩:鸟名。
鸣逝:边叫边飞。佻:轻浮。
犹豫:拿不定主意。自适:亲自去。
受诒:指完成聘礼之事。
远集:远止。浮游:漫游。
及:趁着。有虞:传说中的上古国名。
理弱:指媒人软弱。导言:媒人撮合的言辞。
嫉贤:嫉妒贤能。称恶:称赞邪恶。
闺中:女子居住的内室。哲王:明智的君王。
怀:怀抱。终古:永久。
琼茅:灵草。筳:小竹片。灵氛:传说中的上古神巫。
信修:诚然美好。
九州:泛指天下。女:美女。
勉:努力。释:舍弃。
何所:何处。故宇:故国。
昡曜:惑乱浑浊。察:明辨。
民:指天下众人。党人:朋党之人。
服:佩用。
览察:察看。珵美:即“美珵”,美玉。
粪壤:粪土。申椒:申地之椒。
巫咸:古神巫。夕降:傍晚从天而降。怀:馈。
百神:指天上的众神。并迎:一起来迎接。
皇:皇天。吉故:明君遇贤臣的吉祥故事。
矱:度。汤禹俨而求合兮,挚(zhì)咎(jiù)繇(yáo)而能调。合:志同道合的人。挚:伊尹名。咎繇:夏禹之臣。
苟:如果。用:凭借。
操:持,拿。用:重用。
吕望:指吕尚。举:举用。
宁戚:春秋时卫人,齐桓公认为贤人,以他为卿。该:周详。
晏:晚。未央:未尽。
鹈鴂:鸟名,即伯劳。一说杜鹃。为之:因此。
偃蹇:盛多美丽的样子。薆:遮蔽。
谅:信。折:摧毁。
变易:变化。
茅:比喻已经蜕化变质的谗佞之人。
直:竟然。
他故:其他的理由。害:弊端。
无实:不结果实。
委:丢弃。得:能够。
椒:楚大夫子椒。樧:茱萸。
干进:求进。务入:钻营。祗:散发。
揭车与江离:比喻自己培育的一般人才。
兹佩:喻指屈原的内美与追求。历兹:到如今这一地步。
芳菲菲:指香气浓郁。沬:消失。
和调度:指调节自己的心态,缓和自己的心情自娱:自乐。聊:姑且。求女:寻求志同道合的人。
方:正。上下:到处。
吉占:指两美必合而言。历:选择。
羞:通“馐”,指美食。琼爢:玉屑。
飞龙:长翅膀的龙。象:象牙。
离心:不同的去向。远逝:远去。
邅:楚地方言,转向。
晻蔼:旌旗蔽日貌。鸣:响起。
天津:天河的渡口。在东极萁斗之间。西极:西方的尽头。
翼:古代一种旗帜。翼翼:和貌。
流沙:指西极,其处流沙如水。赤水:出昆仑山。容与:游戏貌。
麾:指挥。西皇:帝少嗥。
艰:指路途艰险。腾:飞驰。
不周:山名,在昆仑西北。西海:神话中西方之海。
屯:聚集。轪:车轮。
婉婉:在前进时蜿蜒曲折的样子。委蛇:旗帜飘扬舒卷的样子。
志:通“帜”,旗帜。弭节:放下赶车的马鞭,使车停止。神:神思,指人的精神。邈邈:浩渺无际的样子。
假日:犹言借此时机。
皇:天。赫戏:形容光明。旧乡:指楚国。
仆:御者。怀:思。蜷局:卷屈不行貌。
乱:终篇的结语。已矣:绝望之词,谓“算了吧”。
国无人:国家无人。
足:足以。为:实行。居:住所,这里是指一生所选择的道路和归宿。
第一章(被贬)53行:诗人从自己的家世和出生写起,回顾了自己有生以来的努力、追求、奋斗以及所遭受的失败,满腔悲愤地表述了矢志不渝的精神和九死未悔的态度。
第二章(反思)38行;接着面对自己的失败,进行了一番深刻的反思。毕竟惨遭失败是不争的事实。因此,诗人以“路径似未看清兮”领起,先以“退身修整服装”一般地表现自己的反思,但仅如此则缺乏波澜,且难以深入,所以借“家姐”这个人物从反面来责备、劝说,以逼出“找舜帝评理去”一节,既深化了反思,又强化了情感。连情谊最亲密、对自己最关心的“家姐”,也如此责骂、劝说,世上还有谁能理解自己呢?一气之下便“找舜帝评理去”。反思的结果,坚定了自己的理想和信念。
第三章(再试)38行:又积极地重新求索,然而上下求索后却没有结果。诗人写自己的“仔细寻路”。这是在遭遇诽谤之后的重新努力,但无论叩“天门”还是“求美女”,都以失败告终。
第四章(徘徊)38行:诗人又陷入苦闷与徘徊之中。辛辛苦苦的求索又遭失败,究竟何去何从?诗人无奈,于是“取琼茅来卜卦”,请灵氛为他占算以决疑。灵氛卜卦的结果是必须远游离开楚国才有出路。经过一番考虑,仍然犹豫不决。于是再请巫师降神求教。之后,又经反复审慎的思索,最终决定“远游自离去”,离开楚国出游。
第五章(他投)21行;通过审慎思虑后,诗人结束了自己的徘徊,认可了灵氛的“吉卦”,选择“吉日”出发。但充满憧憬的出游还是因为“眷顾楚国”而中途放弃了:”曲身回首停步“。结果只能选择以死殉国,“追随彭咸归去!”
诗歌通篇是第一人称叙事的结构,情节分明,脉络清晰,而它的言志、抒情,则全都融入叙事过程之中,密切结合情节发展的具体阶段来进行,从而达到一种悲愤倾诉的强烈效果。
帝高阳之苗裔(yì)兮,朕皇考曰伯庸。
摄提贞于孟陬(zōu)兮,惟庚(gēng)寅(yín)吾以降(jiàng)。
皇览揆(kuí)余初度兮,肇(zhào)锡(cì)余以嘉名:
名余曰正则兮,字余曰灵均。
纷吾既有此内美兮,又重(chóng)之以修能。
扈(hù)江离与辟芷(zhǐ)兮,纫(rèn)秋兰以为佩。
汩(yù)余若将不及兮,恐年岁之不吾与。
朝搴(qiān)阰(pí)之木兰兮,夕揽(lǎn)洲之宿莽(mǎng)。
日月忽其不淹兮,春与秋其代序。
惟草木之零落兮,恐美人之迟暮。(惟通:唯)
不抚壮而弃秽(huì)兮,何不改乎此度?
乘骐(qí)骥(jì)以驰骋兮,来吾道夫先路!
昔三后之纯粹(cuì)兮,固众芳之所在。
杂申椒与菌桂兮,岂惟纫夫蕙(huì)茝(chǎi)!
彼尧、舜之耿介兮,既遵道而得路。
何桀(jié)纣(zhòu)之猖(chāng)披兮,夫惟捷径以窘(jiǒng)步。
惟夫党人之偷乐兮,路幽昧(mèi)以险隘(ài)。
岂余身之殚(dān)殃(yāng)兮,恐皇舆(yú)之败绩!
忽奔走以先后兮,及前王之踵(zhǒng)武。
荃(quán)不查余之中情兮,反信谗而齌(jì)怒。
余固知謇(jiǎn)謇之为患兮,忍而不能舍也。
指九天以为正兮,夫惟灵修之故也。
曰黄昏以为期兮,羌中道而改路!
初既与余成言兮,后悔遁(dùn)而有他。
余既不难夫离别兮,伤灵修之数化。
余既滋兰之九畹(wǎn)兮,又树蕙之百亩(mǔ)。
畦(qí)留夷(yí)与揭车兮,杂杜衡与芳芷。
冀(jì)枝叶之峻茂兮,愿俟时乎吾将刈(yì)。
虽萎绝其亦何伤兮,哀众芳之芜(wú)秽(huì)。
众皆竞进以贪婪兮,凭不厌乎求索。
羌(qiāng)内恕己以量人兮,各兴心而嫉妒。
忽驰骛(wù)以追逐兮,非余心之所急。
老冉(rǎn)冉其将至兮,恐修名之不立。
朝饮木兰之坠露兮,夕餐秋菊之落英。
苟余情其信姱(kuā)以练要兮,长顑(kǎn)颔(hàn)亦何伤。
掔(qiān)木根以结茝(chǎi)兮,贯薜荔之落蕊。
矫菌桂以纫蕙兮,索胡绳之纚(xǐ)纚。
謇(jiǎn)吾法夫前修兮,非世俗之所服。
虽不周于今之人兮,愿依彭咸之遗则。
长太息以掩涕兮,哀民生之多艰。
余虽好修姱(kuā)以鞿(jī)羁(jī)兮,謇朝谇(suì)而夕替。
既替余以蕙纕(xiāng)兮,又申之以揽茝。
亦余心之所善兮,虽九死其犹未悔。
怨灵修之浩荡兮,终不察夫民心。
众女嫉余之蛾眉兮,谣诼(zhuó)谓余以善淫。
固时俗之工巧兮,偭(miǎn)规矩而改错。
背绳墨以追曲兮,竞周容以为度。
忳(tún)郁邑余侘(chà)傺(chì)兮,吾独穷困乎此时也。
宁溘(kè)死以流亡兮,余不忍为此态也。
鸷(zhì)鸟之不群兮,自前世而固然。
何方圜(yuán)之能周兮,夫孰异道而相安?
屈心而抑志兮,忍尤而攘诟(gòu)。
伏清白以死直兮,固前圣之所厚。
悔相道之不察兮,延伫乎吾将反。
回朕车以复路兮,及行迷之未远。
步余马于兰皋(gāo)兮,驰椒丘且焉止息。
进不入以离尤兮,退将复修吾初服。
制芰(jì)荷以为衣兮,集芙蓉以为裳。
不吾知其亦已兮,苟余情其信芳。
高余冠之岌(jí)岌兮,长余佩之陆离。
芳与泽其杂糅(róu)兮,唯昭质其犹未亏。
忽反顾以游目兮,将往观乎四荒。
佩缤纷其繁饰兮,芳菲菲其弥章。
民生各有所乐兮,余独好修以为常。
虽体解吾犹未变兮,岂余心之可惩。
女嬃(xū)之婵(chán)媛(yuán)兮,申申其詈(lì)予,曰:
「鲧婞直以亡身兮,终然夭乎羽之野。
汝何博謇(jiǎn)而好修兮,纷独有此姱(kuā)节?
薋菉葹以盈室兮,判独离而不服。」
众不可户说兮,孰云察余之中情?
世并举而好朋兮,夫何茕(qióng)独而不予听?
依前圣以节中兮,喟(kuì)凭心而历兹。
济沅、湘以南征兮,就重华而敶词:
启《九辩》与《九歌》兮,夏康娱以自纵。
不顾难以图后兮,五子用失乎家衖(xiàng)。
羿淫游以佚(yì)畋(tián)兮,又好射夫封狐。
固乱流其鲜终兮,浞(zhuó)又贪夫厥(jué)家。
浇(ào)身被服强圉(yǔ)兮,纵欲而不忍。
日康娱而自忘兮,厥(jué)首用夫颠陨。
夏桀(jié)之常违兮,乃遂焉而逢殃。
后辛之菹(zū)醢(hǎi)兮,殷宗用而不长。
汤、禹俨而祗敬兮,周论道而莫差。
举贤才而授能兮,循绳墨而不颇。
皇天无私阿兮,览民德焉错辅。
夫维圣哲以茂行兮,苟得用此下土。
瞻前而顾后兮,相观民之计极。
夫孰非义而可用兮?孰非善而可服?
阽(diàn)余身而危死兮,览余初其犹未悔。
不量凿而正枘(ruì)兮,固前修以菹(zū)醢(hǎi)。
曾歔(xū)欷(xī)余郁邑(yì)兮,哀朕时之不当。
揽茹(rú)蕙以掩涕兮,沾余襟之浪浪。
跪敷(fū)衽(rèn)以陈辞兮,耿吾既得此中正。
驷玉虬以桀(jié)鹥(yì)兮,溘埃风余上征。
朝发轫(rèn)于苍梧兮,夕余至乎县圃(pǔ)。
欲少留此灵琐兮,日忽忽其将暮。
吾令羲(xī)和弭(mǐ)节兮,望崦(yān)嵫(zī)而勿迫。
路漫漫其修远兮,吾将上下而求索。
饮余马于咸池兮,总余辔(pèi)乎扶桑。
折若木以拂日兮,聊逍遥以相羊。
前望舒使先驱兮,后飞廉使奔属。
鸾(luán)皇为余先戒兮,雷师告余以未具。
吾令凤鸟飞腾兮,继之以日夜。
飘风屯其相离兮,帅云霓(ní)而来御。
纷总总其离合兮,斑陆离其上下。
吾令帝阍开关兮,倚阊(chāng)阖(hé)而望予。
时暧(ài)暧其将罢兮,结幽兰而延伫。
世溷(hùn)浊而不分兮,好蔽美而嫉妒。
朝吾将济于白水兮,登阆(làng)风而绁(xiè)马。
忽反顾以流涕兮,哀高丘之无女。
溘(kè)吾游此春宫兮,折琼(qióng)枝以继佩。
及荣华之未落兮,相下女之可诒(yí)。
吾令丰隆乘云兮,求宓(fú)妃之所在。
解佩纕以结言兮,吾令謇(jiǎn)修以为理。
纷总总其离合兮,忽纬(wěi)繣(huà)其难迁。
夕归次于穷石兮,朝濯(zhuó)发乎洧盘。
保厥(jué)美以骄傲兮,日康娱以淫游。
虽信美而无礼兮,来违弃而改求。
览相观于四极兮,周流乎天余乃下。
望瑶台之偃(yǎn)蹇(jiǎn)兮,见有娀(sōng)之佚女。
吾令鸩(zhèn)为媒兮,鸩告余以不好。
雄鸠之鸣逝兮,余犹恶其佻(tiāo)巧。
心犹豫而狐疑兮,欲自适而不可。
凤皇既受诒(yí)兮,恐高辛之先我。
欲远集而无所止兮,聊浮游以逍遥。
及少康之未家兮,留有虞(yú)之二姚。
理弱而媒拙兮,恐导言之不固。
世溷(hùn)浊而嫉贤兮,好蔽美而称恶。
闺中既以邃远兮,哲王又不寤(wù)。
怀朕情而不发兮,余焉能忍而与此终古?
索琼茅以筳(tíng)篿(zhuān)兮,命灵氛为余占之。
曰:「两美其必合兮,孰信修而慕之?
思九州之博大兮,岂惟是其有女?」
曰:「勉远逝而无狐疑兮,孰求美而释女?
何所独无芳草兮,尔何怀乎故宇?」
世幽昧以昡曜(yào)兮,孰云察余之善恶?
民好恶其不同兮,惟此党人其独异!
户服艾以盈要兮,谓幽兰其不可佩。
览察草木其犹未得兮,岂珵(chéng)美之能当?
苏粪壤以充祎(yī)兮,谓申椒其不芳。
欲从灵氛之吉占兮,心犹豫而狐疑。
巫咸将夕降兮,怀椒糈(xǔ)而要之。
百神翳(yì)其备降兮,九疑缤其并迎。
皇剡(yǎn)剡其扬灵兮,告余以吉故。
曰:「勉升降以上下兮,求矩矱之所同。
汤、禹俨而求合兮,挚、咎繇而能调。
苟中情其好修兮,又何必用夫行媒?
说操筑于傅岩兮,武丁用而不疑。
吕望之鼓刀兮,遭周文而得举。
宁戚之讴(ōu)歌兮,齐桓闻以该辅。
及年岁之未晏兮,时亦犹其未央。
恐鹈鴃之先鸣兮,使夫百草为之不芳。」
何琼佩之偃(yǎn)蹇(jiǎn)兮,众薆(ài)然而蔽之。
惟此党人之不谅兮,恐嫉妒而折之。
时缤纷其变易兮,又何可以淹留?
兰芷变而不芳兮,荃(quán)蕙化而为茅。
何昔日之芳草兮,今直为此萧艾也?
岂其有他故兮,莫好修之害也!
余以兰为可恃兮,羌无实而容长。
委厥(jué)美以从俗兮,苟得列乎众芳。
椒(jiāo)专佞以慢慆(tāo)兮,樧(shā)又欲充夫佩帏(wéi)。
既干进而务入兮,又何芳之能祗(zhī)?
固时俗之流从兮,又孰能无变化?
览椒兰其若兹兮,又况揭车与江离?
惟兹佩之可贵兮,委厥美而历兹。
芳菲菲而难亏兮,芬至今犹未沬(mèi)。
和调度以自娱兮,聊浮游而求女。
及余饰之方壮兮,周流观乎上下。
灵氛既告余以吉占兮,历吉日乎吾将行。
折琼枝以为羞兮,精琼爢(mí)以为粻(zhāng)。
为余驾飞龙兮,杂瑶象以为车。
何离心之可同兮?吾将远逝以自疏。
邅(zhān)吾道夫昆仑兮,路修远以周流。
扬云霓之晻(ǎn)蔼(ǎi)兮,鸣玉鸾之啾啾。
朝发轫(rèn)于天津兮,夕余至乎西极。
凤皇翼其承旗兮,高翱翔之翼翼。
忽吾行此流沙兮,遵赤水而容与。
麾(huī)蛟龙使梁津兮,诏西皇使涉予。
路修远以多艰兮,腾众车使径待。
路不周以左转兮,指西海以为期。
屯余车其千乘兮,齐玉轪(dài)而并驰。
驾八龙之婉婉兮,载云旗之委(wēi)蛇(yí)。
抑志而弭(mǐ)节兮,神高驰之邈(miǎo)邈。
奏《九歌》而舞《韶》兮,聊假日以媮(tōu)乐。
陟升皇之赫戏兮,忽临睨(nì)夫旧乡。
仆夫悲余马怀兮,蜷(quán)局顾而不行。
乱曰:已矣哉!
国无人莫我知兮,又何怀乎故都!
既莫足与为美政兮,吾将从彭咸之所居!
我是古帝高阳氏的子孙,我已去世的父亲字伯庸。
岁星在寅那年的孟春月,正当庚寅日那天我降生。
父亲仔细揣测我的生辰,于是赐给我相应的美名:
父亲把我的名取为正则,同时把我的字叫作灵均。
天赋给我很多良好素质,我不断加强自己的修养。
我把江离芷草披在肩上,把秋兰结成索佩挂身旁。
光阴似箭我好像跟不上,岁月不等待人令我心慌。
早晨我在大坡采集木兰,傍晚在小洲中摘取宿莽。
时光迅速逝去不能久留,四季更相代谢变化有常。
我想到草木已由盛到衰,恐怕自己身体逐渐衰老。
何不利用盛时扬弃秽政,为何还不改变这些法度?
乘上千里马纵横驰骋吧,来呀,我在前引导开路!
从前三后公正德行完美,所以群贤都在那里聚会。
杂聚申椒菌桂似的人物,岂止联系优秀的茝和蕙。彼尧舜之耿介兮,既遵道而得路。唐尧虞舜多么光明正直,他们沿着正道登上坦途。
夏桀殷纣多么狂妄邪恶,贪图捷径必然走投无路。
结党营私的人苟安享乐,他们的前途黑暗而险阻。
难道我害怕招灾惹祸吗,我只担心祖国为此覆没。
前前后后我奔走照料啊,希望君王赶上先王脚步。
你不深入了解我的忠心,反而听信谗言对我发怒。
我早知道忠言直谏有祸,原想忍耐却又控制不住。
上指苍天请它给我作证,一切都为了君王的缘故。
你以前既然和我有成约,现另有打算又追悔当初。
我并不难于与你别离啊,只是伤心你的反反复复。
我已经栽培了很多春兰,又种植香草秋蕙一大片。
分垄培植了留夷和揭车,还把杜衡芳芷套种其间。
我希望它们都枝繁叶茂,等待着我收割的那一天。
它们枯萎死绝有何伤害,使我痛心的是它们质变。
大家都拚命争着向上爬,利欲熏心而又贪得无厌。
他们猜疑别人宽恕自己,他们勾心斗角相互妒忌。
急于奔走钻营争权夺利,这些不是我追求的东西。
只觉得老年在渐渐来临,担心美好名声不能树立。
早晨我饮木兰上的露滴,晚上我用菊花残瓣充饥。
只要我的情感坚贞不易,形消骨立又有什么关系。
我用树木的根编结茝草,再把薜荔花蕊穿在一起。
我拿菌桂枝条联结蕙草,胡绳搓成绳索又长又好。
我向古代的圣贤学习啊,不是世间俗人能够做到。
我与现在的人虽不相容,我却愿依照彭咸的遗教。
我揩着眼泪啊声声长叹,可怜人生道路多么艰难。
我虽爱好修洁严于责己,早晨直言进谏晚上就被罢免。
他们攻击我佩带蕙草啊,又指责我爱好采集茝兰。
这是我心中追求的东西,就是多次死亡也不后悔。
怨就怨楚王这样糊涂啊,他始终不体察别人心情。
那些女人妒忌我的丰姿,造谣诬蔑说我妖艳好淫。
庸人本来善于投机取巧,背弃规矩而又改变政策。
违背是非标准追求邪曲,争着苟合取悦作为法则。
忧愁烦闷啊我失意不安,现在孤独穷困多么艰难。
宁可马上死去魂魄离散,媚俗取巧啊我坚决不干。
雄鹰不与那些燕雀同群,原本自古以来就是这般。
方和圆怎能够互相配各,志向不同何能彼此相安。
宁愿委曲心志压抑情感,宁把斥责咒骂统统承担。
保持清白节操死于直道,这本为古代圣贤所称赞!
后悔当初不曾看清前途,迟疑了一阵我又将回头。
调转我的车走回原路啊,趁着迷途未远赶快罢休。
我打马在兰草水边行走,跑上椒木小山暂且停留。
既然进取不成反而获罪,那就回来把我旧服重修。
我要把菱叶裁剪成上衣,我并用荷花把下裳织就。
没有人了解我也就罢了,只要内心真正馥郁芳柔。
把我的帽子加得高高的,把我的佩带增得长悠悠。
虽然芳洁污垢混杂一起,只有纯洁品质不会腐朽。
我忽然回头啊纵目远望,我将游观四面遥远地方。
佩着五彩缤纷华丽装饰,散发出一阵阵浓郁清香。
人们各有自己的爱好啊,我独爱好修饰习以为常。
即使粉身碎骨也不改变,难道我能受警戒而彷徨!
姐姐对我遭遇十分关切,她曾经一再地向我告诫。
她说“鲧太刚直不顾性命,结果被杀死在羽山荒野。
你何忠言无忌爱好修饰,还独有很多美好的节操。
满屋堆着都是普通花草,你却与众不同不肯佩服。
众人无法挨家挨户说明,谁会来详察我们的本心。
世上的人都爱成群结伙,为何对我的话总是不听?”
我以先圣行为节制性情,愤懑心情至今不能平静。济沅湘以南征兮,就重华而敶词:渡过沅水湘水向南走去,我要对虞舜把道理讲清:
“夏启偷得《九辩》和《九歌》啊,他寻欢作乐而放纵忘情。
不考虑将来看不到危难,因此武观得以酿成内乱。
后羿爱好田猎溺于游乐,对射杀大狐狸特别喜欢。
本来淫乱之徒无好结果,寒浞杀羿把他妻子霸占。
寒浇自恃有强大的力气,放纵情欲不肯节制自己。
天天寻欢作乐忘掉自身,因此他的脑袋终于落地。
夏桀行为总是违背常理,结果灾殃也就难以躲避。
纣王把忠良剁成肉酱啊,殷朝天下因此不能久长。汤禹俨而祗敬兮,周论道而莫差。商汤夏禹态度严肃恭敬,正确讲究道理还有文王。
他们都能选拔贤者能人,遵循一定准则不会走样。
上天对一切都公正无私,见有德的人就给予扶持。
只有古代圣王德行高尚,才能够享有天下的土地。
回顾过去啊把将来瞻望,看到了做人的根本道理。
哪有不义的事可以去干,哪有不善的事应该担当。
我虽然面临死亡的危险,毫不后悔自己当初志向。
不度量凿眼就削正榫头,前代的贤人正因此遭殃。”
我泣声不绝啊烦恼悲伤,哀叹自己未逢美好时光。
拿着柔软蕙草揩抹眼泪,热泪滚滚沾湿我的衣裳。
铺开衣襟跪着慢慢细讲,我已获得正道心里亮堂。
驾驭着玉虬啊乘着凤车,在风尘掩翳中飞到天上。
早晨从南方的苍梧出发,傍晚就到达了昆仑山上。
我本想在灵琐稍事逗留,夕阳西下已经暮色苍茫。
我命令羲和停鞭慢行啊,莫叫太阳迫近崦嵫山旁。
前面的道路啊又远又长,我将上上下下追求理想。
让我的马在咸池里饮水,把马缰绳拴在扶桑树上。
折下若木枝来挡住太阳,我可以暂且从容地徜徉。
叫前面的望舒作为先驱,让后面的飞廉紧紧跟上。
鸾乌凤凰为我在前戒备,雷师却说还没安排停当。
我命令凤凰展翅飞腾啊,要日以继夜地不停飞翔。
旋风结聚起来互相靠拢,它率领着云霓向我迎上。
云霓越聚越多忽离忽合,五光十色上下飘浮荡漾。
我叫天门守卫把门打开,他却倚靠天门把我呆望。
日色渐暗时间已经晚了,我纽结着幽兰久久徜徉。
这个世道混浊善恶不分,喜欢嫉妒别人抹煞所长。
清晨我将要渡过白水河,登上阆风山把马儿系着。
忽然回头眺望涕泪淋漓,哀叹高丘竟然没有美女。
我飘忽地来到春宫一游,折下玉树枝条增添佩饰。
趁琼枝上花朵还未凋零,把能受馈赠的美女找寻。
我命令云师把云车驾起,我去寻找宓妃住在何处。
解下佩带束好求婚书信,我请蹇修前去给我做媒。
云霓纷纷簇集忽离忽合,很快知道事情乖戾难成。
晚上宓妃回到穷石住宿,清晨到洧盘把头发洗濯。
宓妃仗着貌美骄傲自大,成天放荡不羁寻欢作乐。
她虽然美丽但不守礼法,算了吧放弃她另外求索。
我在天上观察四面八方,周游一遍后我从天而降。
遥望华丽巍峨的玉台啊,见有娀氏美女住在台上。
我请鸩鸟前去给我做媒,鸩鸟却说那个美女不好。
雄鸠叫唤着飞去说媒啊,我又嫌它过分诡诈轻佻。
我心中犹豫而疑惑不定,想自己去吧又觉得不妙。
凤凰已接受托付的聘礼,恐怕高辛赶在我前面了。
想到远方去又无处安居,只好四处游荡流浪逍遥。
趁少康还未结婚的时节,还留着有虞国两位阿娇。
媒人无能没有灵牙利齿,恐怕能说合的希望很小。
世间混乱污浊嫉贤妒能,爱障蔽美德把恶事称道。
闺中美女既然难以接近,贤智君王始终又不醒觉。
满腔忠贞激情无处倾诉,我怎么能永远忍耐下去!
我找来了灵草和细竹片,请求神巫灵氛为我占卜。
“听说双方美好必将结合看谁真正好修必然爱慕。
想到天下多么辽阔广大,难道只在这里才有娇女?”
“劝你远走高飞不要迟疑,谁寻求美人会把你放弃?
世间什么地方没有芳草,你又何必苦苦怀恋故地?
世道黑暗使人眼光迷乱,谁又能够了解我们底细?
人们的好恶本来不相同,只是这邦小人更加怪异。
人人都把艾草挂满腰间,说幽兰是不可佩的东西。
对草木好坏还分辨不清,怎么能够正确评价玉器?
用粪土塞满自己的香袋,反说佩的申椒没有香气。”
想听从灵氛占卜的好卦,心里犹豫迟疑决定不下。
听说巫咸今晚将要降神,我带着花椒精米去接他。
天上诸神遮天蔽日齐降,九疑山的众神纷纷迎迓。
他们灵光闪闪显示神灵,巫咸又告诉我不少佳话。
他说“应该努力上天下地,去寻求意气相投的同道。汤禹俨而求合兮,挚咎繇而能调。汤禹为人严正虚心求贤,得到伊尹皋陶君臣协调。
只要内心善良爱好修洁,又何必一定要媒人介绍?
傅说拿祷杵在傅岩筑墙,武丁毫不犹豫用他为相。
太公吕望曾经做过屠夫,他被任用是遇到周文王。
宁戚喂牛敲着牛角歌唱,齐桓公听见后任为大夫。
趁现在年轻大有作为啊,施展才能还有大好时光。
只怕杜鹃它叫得太早啊,使得百草因此不再芳香。”
为什么这样美好的琼佩,人们却要掩盖它的光辉。
想到这邦小人不讲信义,恐怕出于嫉妒把它摧毁。
时世纷乱而变化无常啊,我怎么可以在这里久留。
兰草和芷草失掉了芬芳,荃草和惠草也变成茅莠。
为什么从前的这些香草,今天全都成为荒蒿野艾。
难道还有什么别的理由,不爱好修洁造成的祸害。
我还以为兰草最可依靠,谁知华而不实虚有其表。
兰草抛弃美质追随世俗,勉强列入众芳辱没香草。
花椒专横谄媚十分傲慢,茱萸想进香袋冒充香草。
它们既然这么热心钻营,又有什么香草重吐芳馨。
本来世态习俗随波逐流,又还有谁能够意志坚定?
看到香椒兰草变成这样,何况揭车江离能不变心。
只有我的佩饰最可贵啊,保持它的美德直到如今。
浓郁的香气难以消散啊,到今天还在散发出芳馨。
我调度和谐地自我欢娱,姑且飘游四方寻求美女。
趁着我的佩饰还很盛美,我要周游观访上天下地。
灵氛已告诉我占得吉卦,选个好日子我准备出发。
折下玉树枝叶作为肉脯,我舀碎美玉把干粮备下。
给我驾车啊用飞龙为马,车上装饰着美玉和象牙。
彼此不同心怎能配合啊,我将要远去主动离开他。
我把行程转向昆仑山下,路途遥远继续周游观察。
云霞虹霓飞扬遮住阳光,车上玉铃丁当响声错杂。
清晨从天河的渡口出发,最远的西边我傍晚到达。
凤凰展翅承托着旌旗啊,长空翱翔有节奏地上下。
忽然我来到这流沙地段,只得沿着赤水行进缓缓。
指挥蛟龙在渡口上架桥,命令西皇将我渡到对岸。
路途多么遥远又多艰险,我传令众车在路旁等待。
经过不周山向左转去啊,我的目的地已指定西海。
我再把成千辆车子聚集,把玉轮对齐了并驾齐驱。
驾车的八龙蜿蜒地前进,载着云霓旗帜随风卷曲。
定下心来啊慢慢地前行,难控制飞得远远的思绪。
演奏着《九歌》跳起《韶》舞啊,且借大好时光寻求欢娱。
太阳东升照得一片明亮,忽然看见我思念的故乡。
我的仆从悲伤马也感怀,退缩回头不肯走向前方。
尾声:“算了吧!
国内既然没有人了解我,我又何必怀念故国旧居。
既然不能实现理想政治,我将追随彭成安排自己。”
高阳:颛顼之号。苗裔:苗,初生的禾本植物。裔,衣服的末边。此苗裔连用,喻指子孙后代。朕:我。皇:美。考:已故的父亲。
摄提:太岁在寅时为摄提格。此指寅年。贞:正。孟:开始。陬:正月。庚寅:指庚寅之日。古以干支相配来纪日。降:降生。
揆:推理揣度。肇:开始。锡:通“赐”。名:命名。
字:表字,这里活用作动词,起个表字。
内美:内在的美好品质。重:再。
扈:楚方言,披挂。江离芷:均为香草名。纫:草有茎叶可做绳索。秋兰:香草名。即泽兰,秋季开花。
汨:水疾流的样子,此处用以形容时光飞逝。不吾与:宾语前置,即“不与吾”,不等待我。
搴:拔取。揽:采摘。宿莽:草名,经冬不死。
忽:迅速的样子。代序:指不断更迭。
惟:思虑。迟暮:衰老。
抚:趁。此度:指现行的政治法度。
骐骥:骏马。道:通“导”,引导。
三后:夏禹商汤周文王。固:本来。
申椒菌桂:均为香木名。蕙茝:均为香草名。彼尧舜之耿介兮,既遵道而得路。耿介:光明正大。遵道:遵循正道。
猖披:猖狂。捷径:邪道。
偷乐:苟且享乐。幽昧:黑暗。
殃:灾祸。败绩:喻指君国的倾危。
踵武:足迹,即脚印。
荃:香草名,喻楚怀王。齌怒:暴怒。
謇謇:形容忠贞直言的样子。
九天:古人认为天有九重,故言。正:通“证”。
期:约定。羌:楚语,表转折,相当于现在的“却”。
成言:诚信之言。
既:本来。数化:多次变化。
滋:栽种。树:种植。亩:二百四十步为亩。
畦:五十亩为畦。留夷揭车:均为香草名。
冀:希望。峻:长。刈:收获。
萎:枯萎。绝:落尽。芜:荒芜。秽:污秽。
竞:并。
羌:楚人语气词。兴:生。
忽:急。驰骛:乱驰。
冉冉:渐渐。
英:花。苟:确实。
信姱:诚信而美好。练要:心中简练合于要道。
掔:持取。贯:拾取。
矫:举起。索:草有茎叶可做绳索。此作动词,意为搓绳。纚纚:长而下垂貌。
法:效法。
周:合。彭咸:殷贤大夫,谏其君,不听,投江而死。
民生:万民的生存。艰:难。
修姱:洁净而美好。谇:进谏。替:废。
纕:佩带。申:重复。
悔:怨恨。
灵修:指楚怀王。
众女:喻群臣。谣:诋毁。诼:诽谤。
偭:违背。改:更改。错:通“措”,措施,指先圣之法。
绳墨:正曲直之具。曲:斜曲。周容:苟合取容,指以求容媚为常法。
侘傺:失志貌。
流亡:随水漂流而去。此态:苟合取容之态。
不群:指不与众鸟同群。前世:古代。
异道:不同的道路。
屈:委屈。尤:过错。攘:除去。诟:耻辱。
伏:通“服”,保持,坚守。厚:厚待。
相道:观看。延:长。
回:调转。行迷:指迷途。
步:徐行。皋:水边高地。止息:休息一下。
尤:罪过。修吾初服:指修身洁行。
制:裁制。芙蓉:莲花。
不吾知:宾语前置,即“不知吾”,不了解我。苟:如果。
高:指帽高。陆离:修长而美好的样子。
芳:指芬芳之物。唯:只有。
游目:纵目瞭望。往观:前去观望。
缤纷:极言多。章:明显。
民生:人生。常:恒常之法。
犹:尚且。惩:惧怕。
女嬃:屈原的姐姐。婵媛:牵挂。申申:反反复复。
婞直:刚正。羽之野:羽山的郊野。
博謇:过于刚直。姱节:美好的节操。
盈室:满屋。判:区别。
众:众人。云:助词,无实义。
朋:朋党。茕:孤独。
前圣:前代圣贤。喟:叹息声。济沅(yuán)湘以南征兮,就重华而敶(chén)词:济:渡过。就:靠近。
启:禹之子。夏朝的开国君主。《九辩》《九歌》:相传是启从天上偷带到人间的乐曲。夏康:启子太康。
图:图谋。五子:指夏康等兄弟五人。用:因此。
羿:指后羿。封狐:大狐。
鲜:少。浞:寒浞,羿相。
浇:寒浞之子。强圉:强壮多力。不忍:不能加以克制。
日:天天。用夫:因此。
夏桀:夏之亡国之君。
辛:殷纣王之名。菹醢:肉酱,名词动用,指剁成肉酱。用而:因而。汤禹俨(yǎn)而祗敬兮,周论道而莫差。俨:庄严。莫差:没有丝毫差错。
授:任用。颇:倾斜。
私阿:偏私。错:置。
茂行:美好的德行。下土:天下。
瞻前而顾后:观察古往今来的成败。相观:观察。
非义:不行仁义。非善:不行善事。
阽:临危,遇到危险。览:反观。
量:度。前修:前贤。
曾:屡次。当:遇。
茹:柔软。浪浪:泪流不止的样子。
敷:铺开。中正:治国之道。
驷:驾车。上征:上天远行。
发轫:出发。苍梧:舜所葬之地。县圃:神山,在昆仑山之上。
灵琐:神之所在处。
令:命令。羲和:神话中的太阳神。崦嵫:神话中日所入之山。
漫漫:路遥远的样子。修远:长远。
咸池:日浴处。扶桑:日所拂之木。
若木:日所入之处的树木。逍遥:自由自在的样子。相羊:徘徊。
前:在前面。后:在后面。
先戒:在前面警戒。雷师:雷神。
飞腾:腾空而飞。日夜:指日夜兼程。
飘风:旋风。帅:率领。
离合:忽散忽聚。斑:文彩杂乱,五彩缤纷。
帝:天帝。阊阖:天门。
暧暧:昏暗的样子。结:编结。
溷浊:混乱污浊。蔽:掩盖。
白水:神话中的水名。绁:拴,系。
反顾:回头望。高丘:高山。
春宫:东方青帝的居舍。琼枝:玉树的花枝。
荣华:花朵。可诒:可以赠送。
丰隆:云神。宓妃:神女,伏羲氏之女。
结言:约好之言。謇修:伏羲氏之臣。
离合:言辞未定。纬繣:不相投合。
次:住宿。濯发:洗头发。
保:依仗。淫游:过分的游乐。
虽:诚然。改求:另外寻求。
览相观:细细观察。周流:周游。
瑶台:以玉砌成的台。有娀:传说中的上古国名。
鸩:鸟名。
鸣逝:边叫边飞。佻:轻浮。
犹豫:拿不定主意。自适:亲自去。
受诒:指完成聘礼之事。
远集:远止。浮游:漫游。
及:趁着。有虞:传说中的上古国名。
理弱:指媒人软弱。导言:媒人撮合的言辞。
嫉贤:嫉妒贤能。称恶:称赞邪恶。
闺中:女子居住的内室。哲王:明智的君王。
怀:怀抱。终古:永久。
琼茅:灵草。筳:小竹片。灵氛:传说中的上古神巫。
信修:诚然美好。
九州:泛指天下。女:美女。
勉:努力。释:舍弃。
何所:何处。故宇:故国。
昡曜:惑乱浑浊。察:明辨。
民:指天下众人。党人:朋党之人。
服:佩用。
览察:察看。珵美:即“美珵”,美玉。
粪壤:粪土。申椒:申地之椒。
巫咸:古神巫。夕降:傍晚从天而降。怀:馈。
百神:指天上的众神。并迎:一起来迎接。
皇:皇天。吉故:明君遇贤臣的吉祥故事。
矱:度。汤禹俨而求合兮,挚(zhì)咎(jiù)繇(yáo)而能调。合:志同道合的人。挚:伊尹名。咎繇:夏禹之臣。
苟:如果。用:凭借。
操:持,拿。用:重用。
吕望:指吕尚。举:举用。
宁戚:春秋时卫人,齐桓公认为贤人,以他为卿。该:周详。
晏:晚。未央:未尽。
鹈鴂:鸟名,即伯劳。一说杜鹃。为之:因此。
偃蹇:盛多美丽的样子。薆:遮蔽。
谅:信。折:摧毁。
变易:变化。
茅:比喻已经蜕化变质的谗佞之人。
直:竟然。
他故:其他的理由。害:弊端。
无实:不结果实。
委:丢弃。得:能够。
椒:楚大夫子椒。樧:茱萸。
干进:求进。务入:钻营。祗:散发。
揭车与江离:比喻自己培育的一般人才。
兹佩:喻指屈原的内美与追求。历兹:到如今这一地步。
芳菲菲:指香气浓郁。沬:消失。
和调度:指调节自己的心态,缓和自己的心情自娱:自乐。聊:姑且。求女:寻求志同道合的人。
方:正。上下:到处。
吉占:指两美必合而言。历:选择。
羞:通“馐”,指美食。琼爢:玉屑。
飞龙:长翅膀的龙。象:象牙。
离心:不同的去向。远逝:远去。
邅:楚地方言,转向。
晻蔼:旌旗蔽日貌。鸣:响起。
天津:天河的渡口。在东极萁斗之间。西极:西方的尽头。
翼:古代一种旗帜。翼翼:和貌。
流沙:指西极,其处流沙如水。赤水:出昆仑山。容与:游戏貌。
麾:指挥。西皇:帝少嗥。
艰:指路途艰险。腾:飞驰。
不周:山名,在昆仑西北。西海:神话中西方之海。
屯:聚集。轪:车轮。
婉婉:在前进时蜿蜒曲折的样子。委蛇:旗帜飘扬舒卷的样子。
志:通“帜”,旗帜。弭节:放下赶车的马鞭,使车停止。神:神思,指人的精神。邈邈:浩渺无际的样子。
假日:犹言借此时机。
皇:天。赫戏:形容光明。旧乡:指楚国。
仆:御者。怀:思。蜷局:卷屈不行貌。
乱:终篇的结语。已矣:绝望之词,谓“算了吧”。
国无人:国家无人。
足:足以。为:实行。居:住所,这里是指一生所选择的道路和归宿。
第一章(被贬)53行:诗人从自己的家世和出生写起,回顾了自己有生以来的努力、追求、奋斗以及所遭受的失败,满腔悲愤地表述了矢志不渝的精神和九死未悔的态度。
第二章(反思)38行;接着面对自己的失败,进行了一番深刻的反思。毕竟惨遭失败是不争的事实。因此,诗人以“路径似未看清兮”领起,先以“退身修整服装”一般地表现自己的反思,但仅如此则缺乏波澜,且难以深入,所以借“家姐”这个人物从反面来责备、劝说,以逼出“找舜帝评理去”一节,既深化了反思,又强化了情感。连情谊最亲密、对自己最关心的“家姐”,也如此责骂、劝说,世上还有谁能理解自己呢?一气之下便“找舜帝评理去”。反思的结果,坚定了自己的理想和信念。
第三章(再试)38行:又积极地重新求索,然而上下求索后却没有结果。诗人写自己的“仔细寻路”。这是在遭遇诽谤之后的重新努力,但无论叩“天门”还是“求美女”,都以失败告终。
第四章(徘徊)38行:诗人又陷入苦闷与徘徊之中。辛辛苦苦的求索又遭失败,究竟何去何从?诗人无奈,于是“取琼茅来卜卦”,请灵氛为他占算以决疑。灵氛卜卦的结果是必须远游离开楚国才有出路。经过一番考虑,仍然犹豫不决。于是再请巫师降神求教。之后,又经反复审慎的思索,最终决定“远游自离去”,离开楚国出游。
第五章(他投)21行;通过审慎思虑后,诗人结束了自己的徘徊,认可了灵氛的“吉卦”,选择“吉日”出发。但充满憧憬的出游还是因为“眷顾楚国”而中途放弃了:”曲身回首停步“。结果只能选择以死殉国,“追随彭咸归去!”
诗歌通篇是第一人称叙事的结构,情节分明,脉络清晰,而它的言志、抒情,则全都融入叙事过程之中,密切结合情节发展的具体阶段来进行,从而达到一种悲愤倾诉的强烈效果。
帝高阳之苗裔(yì)兮,朕皇考曰伯庸。
摄提贞于孟陬(zōu)兮,惟庚(gēng)寅(yín)吾以降(jiàng)。
皇览揆(kuí)余初度兮,肇(zhào)锡(cì)余以嘉名:
名余曰正则兮,字余曰灵均。
纷吾既有此内美兮,又重(chóng)之以修能。
扈(hù)江离与辟芷(zhǐ)兮,纫(rèn)秋兰以为佩。
汩(yù)余若将不及兮,恐年岁之不吾与。
朝搴(qiān)阰(pí)之木兰兮,夕揽(lǎn)洲之宿莽(mǎng)。
日月忽其不淹兮,春与秋其代序。
惟草木之零落兮,恐美人之迟暮。(惟通:唯)
不抚壮而弃秽(huì)兮,何不改乎此度?
乘骐(qí)骥(jì)以驰骋兮,来吾道夫先路!
昔三后之纯粹(cuì)兮,固众芳之所在。
杂申椒与菌桂兮,岂惟纫夫蕙(huì)茝(chǎi)!
彼尧、舜之耿介兮,既遵道而得路。
何桀(jié)纣(zhòu)之猖(chāng)披兮,夫惟捷径以窘(jiǒng)步。
惟夫党人之偷乐兮,路幽昧(mèi)以险隘(ài)。
岂余身之殚(dān)殃(yāng)兮,恐皇舆(yú)之败绩!
忽奔走以先后兮,及前王之踵(zhǒng)武。
荃(quán)不查余之中情兮,反信谗而齌(jì)怒。
余固知謇(jiǎn)謇之为患兮,忍而不能舍也。
指九天以为正兮,夫惟灵修之故也。
曰黄昏以为期兮,羌中道而改路!
初既与余成言兮,后悔遁(dùn)而有他。
余既不难夫离别兮,伤灵修之数化。
余既滋兰之九畹(wǎn)兮,又树蕙之百亩(mǔ)。
畦(qí)留夷(yí)与揭车兮,杂杜衡与芳芷。
冀(jì)枝叶之峻茂兮,愿俟时乎吾将刈(yì)。
虽萎绝其亦何伤兮,哀众芳之芜(wú)秽(huì)。
众皆竞进以贪婪兮,凭不厌乎求索。
羌(qiāng)内恕己以量人兮,各兴心而嫉妒。
忽驰骛(wù)以追逐兮,非余心之所急。
老冉(rǎn)冉其将至兮,恐修名之不立。
朝饮木兰之坠露兮,夕餐秋菊之落英。
苟余情其信姱(kuā)以练要兮,长顑(kǎn)颔(hàn)亦何伤。
掔(qiān)木根以结茝(chǎi)兮,贯薜荔之落蕊。
矫菌桂以纫蕙兮,索胡绳之纚(xǐ)纚。
謇(jiǎn)吾法夫前修兮,非世俗之所服。
虽不周于今之人兮,愿依彭咸之遗则。
长太息以掩涕兮,哀民生之多艰。
余虽好修姱(kuā)以鞿(jī)羁(jī)兮,謇朝谇(suì)而夕替。
既替余以蕙纕(xiāng)兮,又申之以揽茝。
亦余心之所善兮,虽九死其犹未悔。
怨灵修之浩荡兮,终不察夫民心。
众女嫉余之蛾眉兮,谣诼(zhuó)谓余以善淫。
固时俗之工巧兮,偭(miǎn)规矩而改错。
背绳墨以追曲兮,竞周容以为度。
忳(tún)郁邑余侘(chà)傺(chì)兮,吾独穷困乎此时也。
宁溘(kè)死以流亡兮,余不忍为此态也。
鸷(zhì)鸟之不群兮,自前世而固然。
何方圜(yuán)之能周兮,夫孰异道而相安?
屈心而抑志兮,忍尤而攘诟(gòu)。
伏清白以死直兮,固前圣之所厚。
悔相道之不察兮,延伫乎吾将反。
回朕车以复路兮,及行迷之未远。
步余马于兰皋(gāo)兮,驰椒丘且焉止息。
进不入以离尤兮,退将复修吾初服。
制芰(jì)荷以为衣兮,集芙蓉以为裳。
不吾知其亦已兮,苟余情其信芳。
高余冠之岌(jí)岌兮,长余佩之陆离。
芳与泽其杂糅(róu)兮,唯昭质其犹未亏。
忽反顾以游目兮,将往观乎四荒。
佩缤纷其繁饰兮,芳菲菲其弥章。
民生各有所乐兮,余独好修以为常。
虽体解吾犹未变兮,岂余心之可惩。
女嬃(xū)之婵(chán)媛(yuán)兮,申申其詈(lì)予,曰:
「鲧婞直以亡身兮,终然夭乎羽之野。
汝何博謇(jiǎn)而好修兮,纷独有此姱(kuā)节?
薋菉葹以盈室兮,判独离而不服。」
众不可户说兮,孰云察余之中情?
世并举而好朋兮,夫何茕(qióng)独而不予听?
依前圣以节中兮,喟(kuì)凭心而历兹。
济沅、湘以南征兮,就重华而敶词:
启《九辩》与《九歌》兮,夏康娱以自纵。
不顾难以图后兮,五子用失乎家衖(xiàng)。
羿淫游以佚(yì)畋(tián)兮,又好射夫封狐。
固乱流其鲜终兮,浞(zhuó)又贪夫厥(jué)家。
浇(ào)身被服强圉(yǔ)兮,纵欲而不忍。
日康娱而自忘兮,厥(jué)首用夫颠陨。
夏桀(jié)之常违兮,乃遂焉而逢殃。
后辛之菹(zū)醢(hǎi)兮,殷宗用而不长。
汤、禹俨而祗敬兮,周论道而莫差。
举贤才而授能兮,循绳墨而不颇。
皇天无私阿兮,览民德焉错辅。
夫维圣哲以茂行兮,苟得用此下土。
瞻前而顾后兮,相观民之计极。
夫孰非义而可用兮?孰非善而可服?
阽(diàn)余身而危死兮,览余初其犹未悔。
不量凿而正枘(ruì)兮,固前修以菹(zū)醢(hǎi)。
曾歔(xū)欷(xī)余郁邑(yì)兮,哀朕时之不当。
揽茹(rú)蕙以掩涕兮,沾余襟之浪浪。
跪敷(fū)衽(rèn)以陈辞兮,耿吾既得此中正。
驷玉虬以桀(jié)鹥(yì)兮,溘埃风余上征。
朝发轫(rèn)于苍梧兮,夕余至乎县圃(pǔ)。
欲少留此灵琐兮,日忽忽其将暮。
吾令羲(xī)和弭(mǐ)节兮,望崦(yān)嵫(zī)而勿迫。
路漫漫其修远兮,吾将上下而求索。
饮余马于咸池兮,总余辔(pèi)乎扶桑。
折若木以拂日兮,聊逍遥以相羊。
前望舒使先驱兮,后飞廉使奔属。
鸾(luán)皇为余先戒兮,雷师告余以未具。
吾令凤鸟飞腾兮,继之以日夜。
飘风屯其相离兮,帅云霓(ní)而来御。
纷总总其离合兮,斑陆离其上下。
吾令帝阍开关兮,倚阊(chāng)阖(hé)而望予。
时暧(ài)暧其将罢兮,结幽兰而延伫。
世溷(hùn)浊而不分兮,好蔽美而嫉妒。
朝吾将济于白水兮,登阆(làng)风而绁(xiè)马。
忽反顾以流涕兮,哀高丘之无女。
溘(kè)吾游此春宫兮,折琼(qióng)枝以继佩。
及荣华之未落兮,相下女之可诒(yí)。
吾令丰隆乘云兮,求宓(fú)妃之所在。
解佩纕以结言兮,吾令謇(jiǎn)修以为理。
纷总总其离合兮,忽纬(wěi)繣(huà)其难迁。
夕归次于穷石兮,朝濯(zhuó)发乎洧盘。
保厥(jué)美以骄傲兮,日康娱以淫游。
虽信美而无礼兮,来违弃而改求。
览相观于四极兮,周流乎天余乃下。
望瑶台之偃(yǎn)蹇(jiǎn)兮,见有娀(sōng)之佚女。
吾令鸩(zhèn)为媒兮,鸩告余以不好。
雄鸠之鸣逝兮,余犹恶其佻(tiāo)巧。
心犹豫而狐疑兮,欲自适而不可。
凤皇既受诒(yí)兮,恐高辛之先我。
欲远集而无所止兮,聊浮游以逍遥。
及少康之未家兮,留有虞(yú)之二姚。
理弱而媒拙兮,恐导言之不固。
世溷(hùn)浊而嫉贤兮,好蔽美而称恶。
闺中既以邃远兮,哲王又不寤(wù)。
怀朕情而不发兮,余焉能忍而与此终古?
索琼茅以筳(tíng)篿(zhuān)兮,命灵氛为余占之。
曰:「两美其必合兮,孰信修而慕之?
思九州之博大兮,岂惟是其有女?」
曰:「勉远逝而无狐疑兮,孰求美而释女?
何所独无芳草兮,尔何怀乎故宇?」
世幽昧以昡曜(yào)兮,孰云察余之善恶?
民好恶其不同兮,惟此党人其独异!
户服艾以盈要兮,谓幽兰其不可佩。
览察草木其犹未得兮,岂珵(chéng)美之能当?
苏粪壤以充祎(yī)兮,谓申椒其不芳。
欲从灵氛之吉占兮,心犹豫而狐疑。
巫咸将夕降兮,怀椒糈(xǔ)而要之。
百神翳(yì)其备降兮,九疑缤其并迎。
皇剡(yǎn)剡其扬灵兮,告余以吉故。
曰:「勉升降以上下兮,求矩矱之所同。
汤、禹俨而求合兮,挚、咎繇而能调。
苟中情其好修兮,又何必用夫行媒?
说操筑于傅岩兮,武丁用而不疑。
吕望之鼓刀兮,遭周文而得举。
宁戚之讴(ōu)歌兮,齐桓闻以该辅。
及年岁之未晏兮,时亦犹其未央。
恐鹈鴃之先鸣兮,使夫百草为之不芳。」
何琼佩之偃(yǎn)蹇(jiǎn)兮,众薆(ài)然而蔽之。
惟此党人之不谅兮,恐嫉妒而折之。
时缤纷其变易兮,又何可以淹留?
兰芷变而不芳兮,荃(quán)蕙化而为茅。
何昔日之芳草兮,今直为此萧艾也?
岂其有他故兮,莫好修之害也!
余以兰为可恃兮,羌无实而容长。
委厥(jué)美以从俗兮,苟得列乎众芳。
椒(jiāo)专佞以慢慆(tāo)兮,樧(shā)又欲充夫佩帏(wéi)。
既干进而务入兮,又何芳之能祗(zhī)?
固时俗之流从兮,又孰能无变化?
览椒兰其若兹兮,又况揭车与江离?
惟兹佩之可贵兮,委厥美而历兹。
芳菲菲而难亏兮,芬至今犹未沬(mèi)。
和调度以自娱兮,聊浮游而求女。
及余饰之方壮兮,周流观乎上下。
灵氛既告余以吉占兮,历吉日乎吾将行。
折琼枝以为羞兮,精琼爢(mí)以为粻(zhāng)。
为余驾飞龙兮,杂瑶象以为车。
何离心之可同兮?吾将远逝以自疏。
邅(zhān)吾道夫昆仑兮,路修远以周流。
扬云霓之晻(ǎn)蔼(ǎi)兮,鸣玉鸾之啾啾。
朝发轫(rèn)于天津兮,夕余至乎西极。
凤皇翼其承旗兮,高翱翔之翼翼。
忽吾行此流沙兮,遵赤水而容与。
麾(huī)蛟龙使梁津兮,诏西皇使涉予。
路修远以多艰兮,腾众车使径待。
路不周以左转兮,指西海以为期。
屯余车其千乘兮,齐玉轪(dài)而并驰。
驾八龙之婉婉兮,载云旗之委(wēi)蛇(yí)。
抑志而弭(mǐ)节兮,神高驰之邈(miǎo)邈。
奏《九歌》而舞《韶》兮,聊假日以媮(tōu)乐。
陟升皇之赫戏兮,忽临睨(nì)夫旧乡。
仆夫悲余马怀兮,蜷(quán)局顾而不行。
乱曰:已矣哉!
国无人莫我知兮,又何怀乎故都!
既莫足与为美政兮,吾将从彭咸之所居!
我是古帝高阳氏的子孙,我已去世的父亲字伯庸。
岁星在寅那年的孟春月,正当庚寅日那天我降生。
父亲仔细揣测我的生辰,于是赐给我相应的美名:
父亲把我的名取为正则,同时把我的字叫作灵均。
天赋给我很多良好素质,我不断加强自己的修养。
我把江离芷草披在肩上,把秋兰结成索佩挂身旁。
光阴似箭我好像跟不上,岁月不等待人令我心慌。
早晨我在大坡采集木兰,傍晚在小洲中摘取宿莽。
时光迅速逝去不能久留,四季更相代谢变化有常。
我想到草木已由盛到衰,恐怕自己身体逐渐衰老。
何不利用盛时扬弃秽政,为何还不改变这些法度?
乘上千里马纵横驰骋吧,来呀,我在前引导开路!
从前三后公正德行完美,所以群贤都在那里聚会。
杂聚申椒菌桂似的人物,岂止联系优秀的茝和蕙。彼尧舜之耿介兮,既遵道而得路。唐尧虞舜多么光明正直,他们沿着正道登上坦途。
夏桀殷纣多么狂妄邪恶,贪图捷径必然走投无路。
结党营私的人苟安享乐,他们的前途黑暗而险阻。
难道我害怕招灾惹祸吗,我只担心祖国为此覆没。
前前后后我奔走照料啊,希望君王赶上先王脚步。
你不深入了解我的忠心,反而听信谗言对我发怒。
我早知道忠言直谏有祸,原想忍耐却又控制不住。
上指苍天请它给我作证,一切都为了君王的缘故。
你以前既然和我有成约,现另有打算又追悔当初。
我并不难于与你别离啊,只是伤心你的反反复复。
我已经栽培了很多春兰,又种植香草秋蕙一大片。
分垄培植了留夷和揭车,还把杜衡芳芷套种其间。
我希望它们都枝繁叶茂,等待着我收割的那一天。
它们枯萎死绝有何伤害,使我痛心的是它们质变。
大家都拚命争着向上爬,利欲熏心而又贪得无厌。
他们猜疑别人宽恕自己,他们勾心斗角相互妒忌。
急于奔走钻营争权夺利,这些不是我追求的东西。
只觉得老年在渐渐来临,担心美好名声不能树立。
早晨我饮木兰上的露滴,晚上我用菊花残瓣充饥。
只要我的情感坚贞不易,形消骨立又有什么关系。
我用树木的根编结茝草,再把薜荔花蕊穿在一起。
我拿菌桂枝条联结蕙草,胡绳搓成绳索又长又好。
我向古代的圣贤学习啊,不是世间俗人能够做到。
我与现在的人虽不相容,我却愿依照彭咸的遗教。
我揩着眼泪啊声声长叹,可怜人生道路多么艰难。
我虽爱好修洁严于责己,早晨直言进谏晚上就被罢免。
他们攻击我佩带蕙草啊,又指责我爱好采集茝兰。
这是我心中追求的东西,就是多次死亡也不后悔。
怨就怨楚王这样糊涂啊,他始终不体察别人心情。
那些女人妒忌我的丰姿,造谣诬蔑说我妖艳好淫。
庸人本来善于投机取巧,背弃规矩而又改变政策。
违背是非标准追求邪曲,争着苟合取悦作为法则。
忧愁烦闷啊我失意不安,现在孤独穷困多么艰难。
宁可马上死去魂魄离散,媚俗取巧啊我坚决不干。
雄鹰不与那些燕雀同群,原本自古以来就是这般。
方和圆怎能够互相配各,志向不同何能彼此相安。
宁愿委曲心志压抑情感,宁把斥责咒骂统统承担。
保持清白节操死于直道,这本为古代圣贤所称赞!
后悔当初不曾看清前途,迟疑了一阵我又将回头。
调转我的车走回原路啊,趁着迷途未远赶快罢休。
我打马在兰草水边行走,跑上椒木小山暂且停留。
既然进取不成反而获罪,那就回来把我旧服重修。
我要把菱叶裁剪成上衣,我并用荷花把下裳织就。
没有人了解我也就罢了,只要内心真正馥郁芳柔。
把我的帽子加得高高的,把我的佩带增得长悠悠。
虽然芳洁污垢混杂一起,只有纯洁品质不会腐朽。
我忽然回头啊纵目远望,我将游观四面遥远地方。
佩着五彩缤纷华丽装饰,散发出一阵阵浓郁清香。
人们各有自己的爱好啊,我独爱好修饰习以为常。
即使粉身碎骨也不改变,难道我能受警戒而彷徨!
姐姐对我遭遇十分关切,她曾经一再地向我告诫。
她说“鲧太刚直不顾性命,结果被杀死在羽山荒野。
你何忠言无忌爱好修饰,还独有很多美好的节操。
满屋堆着都是普通花草,你却与众不同不肯佩服。
众人无法挨家挨户说明,谁会来详察我们的本心。
世上的人都爱成群结伙,为何对我的话总是不听?”
我以先圣行为节制性情,愤懑心情至今不能平静。济沅湘以南征兮,就重华而敶词:渡过沅水湘水向南走去,我要对虞舜把道理讲清:
“夏启偷得《九辩》和《九歌》啊,他寻欢作乐而放纵忘情。
不考虑将来看不到危难,因此武观得以酿成内乱。
后羿爱好田猎溺于游乐,对射杀大狐狸特别喜欢。
本来淫乱之徒无好结果,寒浞杀羿把他妻子霸占。
寒浇自恃有强大的力气,放纵情欲不肯节制自己。
天天寻欢作乐忘掉自身,因此他的脑袋终于落地。
夏桀行为总是违背常理,结果灾殃也就难以躲避。
纣王把忠良剁成肉酱啊,殷朝天下因此不能久长。汤禹俨而祗敬兮,周论道而莫差。商汤夏禹态度严肃恭敬,正确讲究道理还有文王。
他们都能选拔贤者能人,遵循一定准则不会走样。
上天对一切都公正无私,见有德的人就给予扶持。
只有古代圣王德行高尚,才能够享有天下的土地。
回顾过去啊把将来瞻望,看到了做人的根本道理。
哪有不义的事可以去干,哪有不善的事应该担当。
我虽然面临死亡的危险,毫不后悔自己当初志向。
不度量凿眼就削正榫头,前代的贤人正因此遭殃。”
我泣声不绝啊烦恼悲伤,哀叹自己未逢美好时光。
拿着柔软蕙草揩抹眼泪,热泪滚滚沾湿我的衣裳。
铺开衣襟跪着慢慢细讲,我已获得正道心里亮堂。
驾驭着玉虬啊乘着凤车,在风尘掩翳中飞到天上。
早晨从南方的苍梧出发,傍晚就到达了昆仑山上。
我本想在灵琐稍事逗留,夕阳西下已经暮色苍茫。
我命令羲和停鞭慢行啊,莫叫太阳迫近崦嵫山旁。
前面的道路啊又远又长,我将上上下下追求理想。
让我的马在咸池里饮水,把马缰绳拴在扶桑树上。
折下若木枝来挡住太阳,我可以暂且从容地徜徉。
叫前面的望舒作为先驱,让后面的飞廉紧紧跟上。
鸾乌凤凰为我在前戒备,雷师却说还没安排停当。
我命令凤凰展翅飞腾啊,要日以继夜地不停飞翔。
旋风结聚起来互相靠拢,它率领着云霓向我迎上。
云霓越聚越多忽离忽合,五光十色上下飘浮荡漾。
我叫天门守卫把门打开,他却倚靠天门把我呆望。
日色渐暗时间已经晚了,我纽结着幽兰久久徜徉。
这个世道混浊善恶不分,喜欢嫉妒别人抹煞所长。
清晨我将要渡过白水河,登上阆风山把马儿系着。
忽然回头眺望涕泪淋漓,哀叹高丘竟然没有美女。
我飘忽地来到春宫一游,折下玉树枝条增添佩饰。
趁琼枝上花朵还未凋零,把能受馈赠的美女找寻。
我命令云师把云车驾起,我去寻找宓妃住在何处。
解下佩带束好求婚书信,我请蹇修前去给我做媒。
云霓纷纷簇集忽离忽合,很快知道事情乖戾难成。
晚上宓妃回到穷石住宿,清晨到洧盘把头发洗濯。
宓妃仗着貌美骄傲自大,成天放荡不羁寻欢作乐。
她虽然美丽但不守礼法,算了吧放弃她另外求索。
我在天上观察四面八方,周游一遍后我从天而降。
遥望华丽巍峨的玉台啊,见有娀氏美女住在台上。
我请鸩鸟前去给我做媒,鸩鸟却说那个美女不好。
雄鸠叫唤着飞去说媒啊,我又嫌它过分诡诈轻佻。
我心中犹豫而疑惑不定,想自己去吧又觉得不妙。
凤凰已接受托付的聘礼,恐怕高辛赶在我前面了。
想到远方去又无处安居,只好四处游荡流浪逍遥。
趁少康还未结婚的时节,还留着有虞国两位阿娇。
媒人无能没有灵牙利齿,恐怕能说合的希望很小。
世间混乱污浊嫉贤妒能,爱障蔽美德把恶事称道。
闺中美女既然难以接近,贤智君王始终又不醒觉。
满腔忠贞激情无处倾诉,我怎么能永远忍耐下去!
我找来了灵草和细竹片,请求神巫灵氛为我占卜。
“听说双方美好必将结合看谁真正好修必然爱慕。
想到天下多么辽阔广大,难道只在这里才有娇女?”
“劝你远走高飞不要迟疑,谁寻求美人会把你放弃?
世间什么地方没有芳草,你又何必苦苦怀恋故地?
世道黑暗使人眼光迷乱,谁又能够了解我们底细?
人们的好恶本来不相同,只是这邦小人更加怪异。
人人都把艾草挂满腰间,说幽兰是不可佩的东西。
对草木好坏还分辨不清,怎么能够正确评价玉器?
用粪土塞满自己的香袋,反说佩的申椒没有香气。”
想听从灵氛占卜的好卦,心里犹豫迟疑决定不下。
听说巫咸今晚将要降神,我带着花椒精米去接他。
天上诸神遮天蔽日齐降,九疑山的众神纷纷迎迓。
他们灵光闪闪显示神灵,巫咸又告诉我不少佳话。
他说“应该努力上天下地,去寻求意气相投的同道。汤禹俨而求合兮,挚咎繇而能调。汤禹为人严正虚心求贤,得到伊尹皋陶君臣协调。
只要内心善良爱好修洁,又何必一定要媒人介绍?
傅说拿祷杵在傅岩筑墙,武丁毫不犹豫用他为相。
太公吕望曾经做过屠夫,他被任用是遇到周文王。
宁戚喂牛敲着牛角歌唱,齐桓公听见后任为大夫。
趁现在年轻大有作为啊,施展才能还有大好时光。
只怕杜鹃它叫得太早啊,使得百草因此不再芳香。”
为什么这样美好的琼佩,人们却要掩盖它的光辉。
想到这邦小人不讲信义,恐怕出于嫉妒把它摧毁。
时世纷乱而变化无常啊,我怎么可以在这里久留。
兰草和芷草失掉了芬芳,荃草和惠草也变成茅莠。
为什么从前的这些香草,今天全都成为荒蒿野艾。
难道还有什么别的理由,不爱好修洁造成的祸害。
我还以为兰草最可依靠,谁知华而不实虚有其表。
兰草抛弃美质追随世俗,勉强列入众芳辱没香草。
花椒专横谄媚十分傲慢,茱萸想进香袋冒充香草。
它们既然这么热心钻营,又有什么香草重吐芳馨。
本来世态习俗随波逐流,又还有谁能够意志坚定?
看到香椒兰草变成这样,何况揭车江离能不变心。
只有我的佩饰最可贵啊,保持它的美德直到如今。
浓郁的香气难以消散啊,到今天还在散发出芳馨。
我调度和谐地自我欢娱,姑且飘游四方寻求美女。
趁着我的佩饰还很盛美,我要周游观访上天下地。
灵氛已告诉我占得吉卦,选个好日子我准备出发。
折下玉树枝叶作为肉脯,我舀碎美玉把干粮备下。
给我驾车啊用飞龙为马,车上装饰着美玉和象牙。
彼此不同心怎能配合啊,我将要远去主动离开他。
我把行程转向昆仑山下,路途遥远继续周游观察。
云霞虹霓飞扬遮住阳光,车上玉铃丁当响声错杂。
清晨从天河的渡口出发,最远的西边我傍晚到达。
凤凰展翅承托着旌旗啊,长空翱翔有节奏地上下。
忽然我来到这流沙地段,只得沿着赤水行进缓缓。
指挥蛟龙在渡口上架桥,命令西皇将我渡到对岸。
路途多么遥远又多艰险,我传令众车在路旁等待。
经过不周山向左转去啊,我的目的地已指定西海。
我再把成千辆车子聚集,把玉轮对齐了并驾齐驱。
驾车的八龙蜿蜒地前进,载着云霓旗帜随风卷曲。
定下心来啊慢慢地前行,难控制飞得远远的思绪。
演奏着《九歌》跳起《韶》舞啊,且借大好时光寻求欢娱。
太阳东升照得一片明亮,忽然看见我思念的故乡。
我的仆从悲伤马也感怀,退缩回头不肯走向前方。
尾声:“算了吧!
国内既然没有人了解我,我又何必怀念故国旧居。
既然不能实现理想政治,我将追随彭成安排自己。”
高阳:颛顼之号。苗裔:苗,初生的禾本植物。裔,衣服的末边。此苗裔连用,喻指子孙后代。朕:我。皇:美。考:已故的父亲。
摄提:太岁在寅时为摄提格。此指寅年。贞:正。孟:开始。陬:正月。庚寅:指庚寅之日。古以干支相配来纪日。降:降生。
揆:推理揣度。肇:开始。锡:通“赐”。名:命名。
字:表字,这里活用作动词,起个表字。
内美:内在的美好品质。重:再。
扈:楚方言,披挂。江离芷:均为香草名。纫:草有茎叶可做绳索。秋兰:香草名。即泽兰,秋季开花。
汨:水疾流的样子,此处用以形容时光飞逝。不吾与:宾语前置,即“不与吾”,不等待我。
搴:拔取。揽:采摘。宿莽:草名,经冬不死。
忽:迅速的样子。代序:指不断更迭。
惟:思虑。迟暮:衰老。
抚:趁。此度:指现行的政治法度。
骐骥:骏马。道:通“导”,引导。
三后:夏禹商汤周文王。固:本来。
申椒菌桂:均为香木名。蕙茝:均为香草名。彼尧舜之耿介兮,既遵道而得路。耿介:光明正大。遵道:遵循正道。
猖披:猖狂。捷径:邪道。
偷乐:苟且享乐。幽昧:黑暗。
殃:灾祸。败绩:喻指君国的倾危。
踵武:足迹,即脚印。
荃:香草名,喻楚怀王。齌怒:暴怒。
謇謇:形容忠贞直言的样子。
九天:古人认为天有九重,故言。正:通“证”。
期:约定。羌:楚语,表转折,相当于现在的“却”。
成言:诚信之言。
既:本来。数化:多次变化。
滋:栽种。树:种植。亩:二百四十步为亩。
畦:五十亩为畦。留夷揭车:均为香草名。
冀:希望。峻:长。刈:收获。
萎:枯萎。绝:落尽。芜:荒芜。秽:污秽。
竞:并。
羌:楚人语气词。兴:生。
忽:急。驰骛:乱驰。
冉冉:渐渐。
英:花。苟:确实。
信姱:诚信而美好。练要:心中简练合于要道。
掔:持取。贯:拾取。
矫:举起。索:草有茎叶可做绳索。此作动词,意为搓绳。纚纚:长而下垂貌。
法:效法。
周:合。彭咸:殷贤大夫,谏其君,不听,投江而死。
民生:万民的生存。艰:难。
修姱:洁净而美好。谇:进谏。替:废。
纕:佩带。申:重复。
悔:怨恨。
灵修:指楚怀王。
众女:喻群臣。谣:诋毁。诼:诽谤。
偭:违背。改:更改。错:通“措”,措施,指先圣之法。
绳墨:正曲直之具。曲:斜曲。周容:苟合取容,指以求容媚为常法。
侘傺:失志貌。
流亡:随水漂流而去。此态:苟合取容之态。
不群:指不与众鸟同群。前世:古代。
异道:不同的道路。
屈:委屈。尤:过错。攘:除去。诟:耻辱。
伏:通“服”,保持,坚守。厚:厚待。
相道:观看。延:长。
回:调转。行迷:指迷途。
步:徐行。皋:水边高地。止息:休息一下。
尤:罪过。修吾初服:指修身洁行。
制:裁制。芙蓉:莲花。
不吾知:宾语前置,即“不知吾”,不了解我。苟:如果。
高:指帽高。陆离:修长而美好的样子。
芳:指芬芳之物。唯:只有。
游目:纵目瞭望。往观:前去观望。
缤纷:极言多。章:明显。
民生:人生。常:恒常之法。
犹:尚且。惩:惧怕。
女嬃:屈原的姐姐。婵媛:牵挂。申申:反反复复。
婞直:刚正。羽之野:羽山的郊野。
博謇:过于刚直。姱节:美好的节操。
盈室:满屋。判:区别。
众:众人。云:助词,无实义。
朋:朋党。茕:孤独。
前圣:前代圣贤。喟:叹息声。济沅(yuán)湘以南征兮,就重华而敶(chén)词:济:渡过。就:靠近。
启:禹之子。夏朝的开国君主。《九辩》《九歌》:相传是启从天上偷带到人间的乐曲。夏康:启子太康。
图:图谋。五子:指夏康等兄弟五人。用:因此。
羿:指后羿。封狐:大狐。
鲜:少。浞:寒浞,羿相。
浇:寒浞之子。强圉:强壮多力。不忍:不能加以克制。
日:天天。用夫:因此。
夏桀:夏之亡国之君。
辛:殷纣王之名。菹醢:肉酱,名词动用,指剁成肉酱。用而:因而。汤禹俨(yǎn)而祗敬兮,周论道而莫差。俨:庄严。莫差:没有丝毫差错。
授:任用。颇:倾斜。
私阿:偏私。错:置。
茂行:美好的德行。下土:天下。
瞻前而顾后:观察古往今来的成败。相观:观察。
非义:不行仁义。非善:不行善事。
阽:临危,遇到危险。览:反观。
量:度。前修:前贤。
曾:屡次。当:遇。
茹:柔软。浪浪:泪流不止的样子。
敷:铺开。中正:治国之道。
驷:驾车。上征:上天远行。
发轫:出发。苍梧:舜所葬之地。县圃:神山,在昆仑山之上。
灵琐:神之所在处。
令:命令。羲和:神话中的太阳神。崦嵫:神话中日所入之山。
漫漫:路遥远的样子。修远:长远。
咸池:日浴处。扶桑:日所拂之木。
若木:日所入之处的树木。逍遥:自由自在的样子。相羊:徘徊。
前:在前面。后:在后面。
先戒:在前面警戒。雷师:雷神。
飞腾:腾空而飞。日夜:指日夜兼程。
飘风:旋风。帅:率领。
离合:忽散忽聚。斑:文彩杂乱,五彩缤纷。
帝:天帝。阊阖:天门。
暧暧:昏暗的样子。结:编结。
溷浊:混乱污浊。蔽:掩盖。
白水:神话中的水名。绁:拴,系。
反顾:回头望。高丘:高山。
春宫:东方青帝的居舍。琼枝:玉树的花枝。
荣华:花朵。可诒:可以赠送。
丰隆:云神。宓妃:神女,伏羲氏之女。
结言:约好之言。謇修:伏羲氏之臣。
离合:言辞未定。纬繣:不相投合。
次:住宿。濯发:洗头发。
保:依仗。淫游:过分的游乐。
虽:诚然。改求:另外寻求。
览相观:细细观察。周流:周游。
瑶台:以玉砌成的台。有娀:传说中的上古国名。
鸩:鸟名。
鸣逝:边叫边飞。佻:轻浮。
犹豫:拿不定主意。自适:亲自去。
受诒:指完成聘礼之事。
远集:远止。浮游:漫游。
及:趁着。有虞:传说中的上古国名。
理弱:指媒人软弱。导言:媒人撮合的言辞。
嫉贤:嫉妒贤能。称恶:称赞邪恶。
闺中:女子居住的内室。哲王:明智的君王。
怀:怀抱。终古:永久。
琼茅:灵草。筳:小竹片。灵氛:传说中的上古神巫。
信修:诚然美好。
九州:泛指天下。女:美女。
勉:努力。释:舍弃。
何所:何处。故宇:故国。
昡曜:惑乱浑浊。察:明辨。
民:指天下众人。党人:朋党之人。
服:佩用。
览察:察看。珵美:即“美珵”,美玉。
粪壤:粪土。申椒:申地之椒。
巫咸:古神巫。夕降:傍晚从天而降。怀:馈。
百神:指天上的众神。并迎:一起来迎接。
皇:皇天。吉故:明君遇贤臣的吉祥故事。
矱:度。汤禹俨而求合兮,挚(zhì)咎(jiù)繇(yáo)而能调。合:志同道合的人。挚:伊尹名。咎繇:夏禹之臣。
苟:如果。用:凭借。
操:持,拿。用:重用。
吕望:指吕尚。举:举用。
宁戚:春秋时卫人,齐桓公认为贤人,以他为卿。该:周详。
晏:晚。未央:未尽。
鹈鴂:鸟名,即伯劳。一说杜鹃。为之:因此。
偃蹇:盛多美丽的样子。薆:遮蔽。
谅:信。折:摧毁。
变易:变化。
茅:比喻已经蜕化变质的谗佞之人。
直:竟然。
他故:其他的理由。害:弊端。
无实:不结果实。
委:丢弃。得:能够。
椒:楚大夫子椒。樧:茱萸。
干进:求进。务入:钻营。祗:散发。
揭车与江离:比喻自己培育的一般人才。
兹佩:喻指屈原的内美与追求。历兹:到如今这一地步。
芳菲菲:指香气浓郁。沬:消失。
和调度:指调节自己的心态,缓和自己的心情自娱:自乐。聊:姑且。求女:寻求志同道合的人。
方:正。上下:到处。
吉占:指两美必合而言。历:选择。
羞:通“馐”,指美食。琼爢:玉屑。
飞龙:长翅膀的龙。象:象牙。
离心:不同的去向。远逝:远去。
邅:楚地方言,转向。
晻蔼:旌旗蔽日貌。鸣:响起。
天津:天河的渡口。在东极萁斗之间。西极:西方的尽头。
翼:古代一种旗帜。翼翼:和貌。
流沙:指西极,其处流沙如水。赤水:出昆仑山。容与:游戏貌。
麾:指挥。西皇:帝少嗥。
艰:指路途艰险。腾:飞驰。
不周:山名,在昆仑西北。西海:神话中西方之海。
屯:聚集。轪:车轮。
婉婉:在前进时蜿蜒曲折的样子。委蛇:旗帜飘扬舒卷的样子。
志:通“帜”,旗帜。弭节:放下赶车的马鞭,使车停止。神:神思,指人的精神。邈邈:浩渺无际的样子。
假日:犹言借此时机。
皇:天。赫戏:形容光明。旧乡:指楚国。
仆:御者。怀:思。蜷局:卷屈不行貌。
乱:终篇的结语。已矣:绝望之词,谓“算了吧”。
国无人:国家无人。
足:足以。为:实行。居:住所,这里是指一生所选择的道路和归宿。
第一章(被贬)53行:诗人从自己的家世和出生写起,回顾了自己有生以来的努力、追求、奋斗以及所遭受的失败,满腔悲愤地表述了矢志不渝的精神和九死未悔的态度。
第二章(反思)38行;接着面对自己的失败,进行了一番深刻的反思。毕竟惨遭失败是不争的事实。因此,诗人以“路径似未看清兮”领起,先以“退身修整服装”一般地表现自己的反思,但仅如此则缺乏波澜,且难以深入,所以借“家姐”这个人物从反面来责备、劝说,以逼出“找舜帝评理去”一节,既深化了反思,又强化了情感。连情谊最亲密、对自己最关心的“家姐”,也如此责骂、劝说,世上还有谁能理解自己呢?一气之下便“找舜帝评理去”。反思的结果,坚定了自己的理想和信念。
第三章(再试)38行:又积极地重新求索,然而上下求索后却没有结果。诗人写自己的“仔细寻路”。这是在遭遇诽谤之后的重新努力,但无论叩“天门”还是“求美女”,都以失败告终。
第四章(徘徊)38行:诗人又陷入苦闷与徘徊之中。辛辛苦苦的求索又遭失败,究竟何去何从?诗人无奈,于是“取琼茅来卜卦”,请灵氛为他占算以决疑。灵氛卜卦的结果是必须远游离开楚国才有出路。经过一番考虑,仍然犹豫不决。于是再请巫师降神求教。之后,又经反复审慎的思索,最终决定“远游自离去”,离开楚国出游。
第五章(他投)21行;通过审慎思虑后,诗人结束了自己的徘徊,认可了灵氛的“吉卦”,选择“吉日”出发。但充满憧憬的出游还是因为“眷顾楚国”而中途放弃了:”曲身回首停步“。结果只能选择以死殉国,“追随彭咸归去!”
诗歌通篇是第一人称叙事的结构,情节分明,脉络清晰,而它的言志、抒情,则全都融入叙事过程之中,密切结合情节发展的具体阶段来进行,从而达到一种悲愤倾诉的强烈效果。
一
晏子使楚。楚人以晏子短,楚人为小门于大门之侧而延晏子。晏子不入,曰:“使狗国者从狗门入,今臣使楚,不当从此门入。”傧者更道,从大门入。见楚王。王曰:“齐无人耶?”晏子对曰:“齐之临淄三百闾,张袂成阴,挥汗成雨,比肩继踵而在,何为无人?”王曰:“然则何为使予?”晏子对曰:“齐命使,各有所主:其贤者使使贤主,不肖者使使不肖主。婴最不肖,故宜使楚矣!”(张袂成阴一作:张袂成帷)
二
晏子将使楚。楚王闻之,谓左右曰:“晏婴,齐之习辞者也。今方来,吾欲辱之,何以也?”左右对曰:“为其来也,臣请缚一人,过王而行,王曰:‘何为者也?’对曰:‘齐人也。’王曰:‘何坐?’曰:‘坐盗。’
三
晏子至,楚王赐晏子酒,酒酣,吏二缚一人诣王。王曰:“缚者曷为者也?”对曰:“齐人也,坐盗。”王视晏子曰:“齐人固善盗乎?”晏子避席对曰:“婴闻之,橘生淮南则为橘,生于淮北则为枳,叶徒相似,其实味不同。所以然者何?水土异也。今民生长于齐不盗,入楚则盗,得无楚之水土使民善盗耶?”王笑曰:“圣人非所与熙也,寡人反取病焉。”
晏子出使到楚国。楚人因为晏子身材矮小,在大门的旁边开一个小门请晏子进去。晏子不进去,说:“出使到狗国的人从狗门进去,今天我出使到楚国来,不应该从这个狗门进去。”迎接宾客的人带晏子改从大门进去。(晏子)拜见楚王。楚王说:“齐国没有人可派吗?竟派您做使臣。”晏子回答说:“齐国的都城临淄有七千五百户人家,人们一起张开袖子,就能遮天;挥洒汗水,就是下雨;街上行人肩膀靠着肩膀,脚尖碰脚后跟,怎么能说齐国没有人呢?”楚王说:“既然这样,那么为什么会打发你来呢?”晏子回答说:“齐国派遣使臣,各有不同的规矩,那些有德有才的人被派遣出使到有德有才的君主所在的国家,没有德没有才的人被派遣出使到没有德没有才的国王所在的国家。我晏婴是最不贤,没有德才的人,所以只好出使到楚国来了。”
晏子将要出使楚国。楚王听到这个消息,对身边的大臣说:“晏婴是齐国的一个能言善辩的人,现在他正要来,我想要羞辱他,用什么办法呢?”侍臣回答说:“在他来的时候,大王请允许我们绑着一个人从大王面前走过。大王(就)问:‘(他)是做什么的?’(我则)回答说:‘(他)是齐国人。’大王(接着再)问:‘(他)犯了什么罪?’(我就)回答:‘(他)犯了偷窃罪。’“
晏子来到了楚国,楚王请晏子喝酒,喝酒喝得正高兴的时候,两名小官员绑着一个人到楚王面前来。楚王问道:“绑着的人是做什么的人?’(公差)回答说:“(他)是齐国人,犯了偷窃罪。”楚王看着晏子问道:“齐国人本来就善于偷东西的吗?”晏子离开座位回答道:“我听说(这样一件事):橘树生长在淮河以南的地方就是橘树,生长在淮河以北的地方就是枳树,只是叶子相像罢了,他们的果实味道却不同。这是什么原因呢?(是因为)水土地方不相同啊。老百姓生长在齐国不偷东西,到了楚国就偷东西,莫非楚国的水土使百姓善于偷东西吗?”楚王笑着说:“圣人不是能同他开玩笑的,我反而自讨没趣了。
使:出使,被派遣前往别国。后面的两个使字,一个作名词即使者,一个作动词即委派。以:因为。短:长短,这里是人的身材矮小的意思。袂:衣袖。命:命令,这里是委任、派遣的意思。主:主张,这里是规矩、章程的意思。后面的主字,是指主人、国君。不肖:不贤,这里指没有德才的人。宜:应该。
将:将要。使:出使。闻:听说。之:之这个消息,代“晏子将使楚”这件事。左右:身边的人。谓……曰:对……说。习辞者:善于辞令(很会说话)的人。习,熟练、善于;辞,辞令;者:......的人。方:将要。吾:我。欲:想。辱:侮辱。之:代词,代晏子。何以也:用什么办法呢?何以,即以何。对:回答。为:这里相当于“于”。缚:捆绑。而:表顺承。何:什么。坐:犯罪。
赐:赏赐,给予。酒酣:酒喝得正畅快的时候。酣,喝得正畅快的时候。诣:到........去(指到尊长那里去)。曷:同“何”,什么。为:相当于“于”,当。固:本来。善:擅长避席:离开座位,表示郑重和严肃的意思古代把席子铺在地上坐,所以座位叫“席”。避,离开。席,座具闻:听说之:代下面晏子说的“橘生淮南则为橘,生于淮北则为枳”。生:生长则:就是。则为:就变为。为:变为。枳:一种灌木类植物,果实小而苦。也叫【枸橘】,果实酸苦。徒:只是,仅仅。其实:它们的果实。味:味道不同:不一样所以然者何:这样的原因是什么呢?然,这样。所以:……原因对曰:回答道得无:莫非。耶:语气助词,“吗”?圣人:才德极高的人熙:同“嬉”,开玩笑。反取病焉:反而自讨没趣了。病,辱。
晏子使楚。楚人以晏子短,楚人为小门于大门之侧而延晏子。晏子不入,曰:“使狗国者从狗门入,今臣使楚,不当从此门入。”傧者更道,从大门入。见楚王。王曰:“齐无人耶?”晏子对曰:“齐之临淄百闾,张袂成阴,挥汗成雨,比肩继踵而在,何为无人?”王曰:“然则何为使予?”晏子对曰:“齐命使,各有所主:其贤者使使贤主,不肖者使使不肖主。婴最不肖,故宜使楚矣!”(张袂成阴作:张袂成帷)
晏子将使楚。楚王闻之,谓左右曰:“晏婴,齐之习辞者也。今方来,吾欲辱之,何以也?”左右对曰:“为其来也,臣请缚人,过王而行,王曰:‘何为者也?’对曰:‘齐人也。’王曰:‘何坐?’曰:‘坐盗。’
晏子至,楚王赐晏子酒,酒酣,吏缚人诣王。王曰:“缚者曷为者也?”对曰:“齐人也,坐盗。”王视晏子曰:“齐人固善盗乎?”晏子避席对曰:“婴闻之,橘生淮南则为橘,生于淮北则为枳,叶徒相似,其实味不同。所以然者何?水土异也。今民生长于齐不盗,入楚则盗,得无楚之水土使民善盗耶?”王笑曰:“圣人非所与熙也,寡人反取病焉。”
1、整个故事就是条成语:自取其辱。这个成语最早出现在《论语》中。子贡问怎样交朋友。孔子说:“忠言相告,好话对导,他不听就算了,不要自找羞辱。”但是多数后人对这个成语的了解来自本篇课文。楚王次想侮辱晏子,结果不但轻而易举被晏子化解了,最后反被晏子侮辱了。成语的意思是说自己所受到的侮辱难堪,都是因为自己造成的。
2、面对楚王的第次侮辱,晏子这样回击楚王:“这是什么话?我国首都临淄住满了人。大伙儿把袖子举起来,就是片云;大伙儿甩一把汗,就是一阵雨;街上的行人肩膀擦着肩膀,脚尖碰着脚跟。大王怎么说齐国没有人呢?”(晏子的这段话里,衍生出个成语:一是举袂成云;二是挥汗成雨:挥,甩掉;大家用手洒出去的汗珠就像下雨一样,形容人很多。当然,这一成语后来也形容出汗很多,就不是原先的意义了。三是磨肩接踵:磨,并;磨肩,肩膀靠肩膀;踵,脚跟;接踵,脚尖碰脚跟。肩挨肩,脚碰脚,形容人多,拥挤。这一成语也写作“摩肩接踵”。)
3、当楚王取笑齐国人偷盗时,晏子面不改色,站起来,说:“大王怎么不知道哇?淮南的柑橘,又大又甜。可是橘树种到淮北,就只能结又小又苦的枳,还不是因为水土不同吗?同样道理,齐国人在齐国安居乐业,好好地劳动,一到楚国,就做起盗贼来了,也许是两国的水土不同吧。”(这段话中包含了一个成语:南橘北枳。枳:落叶灌木,味苦酸,球形。也叫枸橘。南方之橘移植淮河之北就会变成枳。比喻同一物种因环境条件不同而发生变异。)后人遂用“南橘北枳”来比喻环境对人的影响,现代汉语中似乎用于贬义稍多些,形容某种事物因为环境的变化而“异化”或者“变质”。
郑人有欲买履(lǚ)者,先自度(duó)其足,而置之其坐。至之市,而忘操之。已得履,乃曰:“吾忘持度(dù)。”反归取之。及反,市罢,遂不得履。人曰:“何不试之以足?”曰:“宁(nìng)信度,无自信也。”
有个想要买鞋子的郑国人,先测量好自己脚的尺码,把尺码放在他的座位上,等到前往集市,却忘了带量好的尺码。已经拿到鞋子,却说:“我忘记带量好的尺码了。”就返回家去取量好的尺码。等到他返回集市的时候,集市已经散了,最后郑国人没能买到鞋子。有人问他说:“为什么你不用自己的脚去试一试呢?”他说:“我宁可相信量好的尺码,也不相信自己的脚。”
欲:将要,想要。者:(怎么样)的人。(定语后置)先:首先,事先。度:衡量。用尺子度量的意思(动词)而:顺承连词意为然后置:放,搁在。(动词)之:代词,它,此处指量好的尺码。其:他的,指郑人的。(代词)坐:通“座”,座位。至:等到。之:到……去,前往。(动词)操:拿、携带。(动词)已:已经。(时间副词)得:得到;拿到。履:鞋子,革履。(名词)乃:于是(就)持:拿,在本文中同“操”。(动词)度:量好的尺码,这里作动词用,即计算、测量的意思。(名词)之:文言代名词,这里指量好的尺码。操:操持,带上拿着的意思。及:等到。反:通“返”,返回。罢:引申为散了,完结的意思,这里指集市已经解散。遂:于是。曰:说。宁:副词。宁可,宁愿。无:虚无,没有,这里是不能、不可的意思。自信:相信自己。以:用。吾:我。市罢:集市散了。至之市:等到前往集市。
这个郑国人只相信量脚得到的尺码,而不相信自己的脚,不仅闹出了大笑话,而且连鞋子也买不到,成为了笑柄。而现实生活中,买鞋子只相信脚码而不相信脚的事,只懂死守教条而不懂变通的人,可能是不会有的吧?但类似这样的人,的确是有的。而且并不少。有的人说话、办事、想问题,只从书本出发,不从实际出发;书本上写到的,他就相信,书本上没有写但实际上存在着的,他就不相信。在这种人看来,只有书本上的才是真理,没写上的就不是真理。这样,思想当然就要僵化,行动就容易碰壁。
自三峡七百里中,两岸连山,略无阙处。重岩叠嶂,隐天蔽日。自非亭午夜分,不见曦月。(阙通:缺;重岩一作:重峦)
至于夏水襄陵,沿溯阻绝。或王命急宣,有时朝发白帝,暮到江陵,其间千二百里,虽乘奔御风,不以疾也。(溯同:泝;暮到一作:暮至)
春冬之时,则素湍绿潭,回清倒影。绝巘多生怪柏,悬泉瀑布,飞漱其间,清荣峻茂,良多趣味。(巘一作:山献)
每至晴初霜旦,林寒涧肃,常有高猿长啸,属引凄异,空谷传响,哀转久绝。故渔者歌曰:“巴东三峡巫峡长,猿鸣三声泪沾裳(cháng)。”
在三峡七百里之间,两岸都是连绵的高山,完全没有中断的地方;重重叠叠的悬崖峭壁,遮挡了天空和太阳。若不是在正午半夜的时候,连太阳和月亮都看不见。
(溯同:泝)等到夏天水涨,江水漫上小山丘的时候,下行或上行的船只都被阻挡了,不能通航。有时候皇帝的命令要紧急传达,这时只要早晨从白帝城出发,傍晚就到了江陵,这中间有一千二百里,即使骑上飞奔的马,驾着疾风,也不如它快。
等到春天和冬天的时候,就可以看见白色的急流、回旋的清波,碧绿的潭水倒映着各种景物的影子。极高的山峰上生长着许多奇形怪状的柏树,山峰之间有悬泉瀑布飞流冲荡。水清,树荣,山高,草盛,确实趣味无穷。
自:在,从三峡:指长江上游重庆、湖北两个省级行政单位间的瞿塘峡、巫峡和西陵峡。三峡全长实际只有四百多里。略无:毫无,完全没有。阙:通“缺”,缺口,空隙。嶂:直立如屏障一样的山峰。自非:如果不是。自:如果。非:不是亭午:正午。夜分:半夜。曦:日光,这里指太阳。
(溯同:泝)襄:上,这里指漫上。陵:大的土山,这里泛指山陵。沿:顺流而下(的船)。溯:逆流而上(的船)。或:有的时候。王命:皇帝的圣旨。宣:宣布,传达。朝发白帝:早上从白帝城出发。白帝:城名,在重庆奉节县东。朝:早晨江陵:今湖北省荆州市。虽:即使。奔:奔驰的快马。御:驾着,驾驶不以:不如。此句谓和行船比起来,即使是乘奔御风也不被认为是(比船)快,或为“以”当是“似”之误。(见清赵一清《水经注刊误》)疾:快。
素湍:白色的急流。素:白色的。绿潭:碧绿的潭水。回清倒影:回旋的清波,倒映出(山石林木)的倒影。绝巘:极高的山峰。绝:极。巘:高峰悬泉:悬挂着的泉水瀑布。飞漱:急流冲荡。漱:冲荡。清荣峻茂:水清,树荣(茂盛),山高,草盛。良:实在,的确,确实。
郦道元的《三峡》(选自《水经注》)是一篇著名的山水之作,只用不到区区200字的篇幅,作者描写了三峡错落有致的自然风貌。全文描写随物赋形,动静相生,情景交融,情随景迁,简洁精练,生动传神。
作者用“自三峡七百里中”起笔,既交代了描写对象,又介绍了其总体长度。
接着,作者先写山,用“两岸连山,略无阙处”写山之“连”,“重岩叠嶂,隐天蔽日”写山之“高”,又用“自非亭午夜分,不见曦月”侧面烘托,让人进一步感到三峡的狭窄,寥寥数笔形象地勾勒出三峡磅礴逶迤、雄伟峭拔的整体风貌,使读者很快被三峡的雄险气势所吸引。
水是山的眼睛。作者按自然时令来写水,先写水势最大最急的夏季。用“夏水襄陵,沿溯阻绝”正面描写水势之险恶、水位之高、水流之急。“朝发白帝,暮到江陵,其间千二百里,虽乘奔御风,不以疾也”,通过对比、夸张更加突出了夏季江水暴涨后的水流之疾。再写水势减小的春冬,此时的三峡可用一“秀”字概括。“素湍”“绿潭”,两种色彩、两种情态,动静交织,对比鲜明;“怪柏”“悬泉”“瀑布”,也是有静有动、有声有色,山水树木交汇其中,蔚为奇观。“清荣峻茂”一句话四字写四物:“清”字写水,“峻”字写山,“荣”字写柏树,“茂”字写草。“良多趣味”,又掺入了作者的审美意趣,使得诗情画意融为一体。写秋水,作者用一“霜”字暗示,写三峡秋景的清寒,并用猿鸣来烘托萧瑟的秋高,让人不胜凄凉。
作为描写山水之作并非单纯写景色,而是以情托景(如“良多趣味”托出春冬景色之佳,“猿啸”“凄异”托出秋季景色之凉),缘情入景(如开头几句体现了初赏三峡的总体之情,使人顿有雄伟奇险之感,以下再分写时而悚惧,时而欣喜,时而哀凄的四季之情),作者以情而非四季的顺序来布局谋篇。
凡景语皆情语,初学写作者,写景状物要做到写出其特点,要和自己的思想感情相一致。
《三峡》以凝练生动的笔墨,写出了三峡的雄奇险拔、清幽秀丽的景色。作者抓住景物的特点进行描写。写山,突出连绵不断、遮天蔽日的特点。写水,则描绘不同季节的不同景象。夏天,江水漫上丘陵,来往的船只都被阻绝了。“春冬之时,则素湍绿潭,回清倒影。绝巘多生怪柏,悬泉瀑布,飞漱其间。”雪白的激流,碧绿的潭水,回旋的清波,美丽的倒影,使作者禁不住赞叹“良多趣味”。而到了秋天,则“林寒涧肃,常有高猿长啸”,那凄异的叫声持续不断,在空旷的山谷里“哀转久绝”。三峡的奇异景象,被描绘得淋漓尽致。作者写景,采用的是大笔点染的手法,寥寥一百五十余字,就把七百里三峡万千气象尽收笔底。写春冬之景,着“素”“绿”“清”“影”数字;写秋季的景色,着“寒”“肃”“凄”“哀”数字,便将景物的神韵生动地表现了出来。文章先写山,后写水,布局自然,思路清晰。写水则分不同季节分别着墨。在文章的节奏上,也是动静相生,摇曳多姿。高峻的山峰,汹涌的江流,清澈的碧水,飞悬的瀑布,哀转的猿鸣,悲凉的渔歌,构成了一幅幅风格迥异而又自然和谐的画面,给读者以深刻的印象。引用的诗句表现了突出山高水长的特点同时渲染三峡秋色悲寂凄凉的气氛。
北冥有鱼,其名为鲲。鲲之大,不知其几千里也。化而为鸟,其名为鹏。鹏之背,不知其几千里也,怒而飞,其翼若垂天之云。是鸟也,海运则将徙于南冥。南冥者,天池也。《齐谐》者,志怪者也。《谐》之言曰:“鹏之徙于南冥也,水击三千里,抟扶摇而上者九万里,去以六月息者也。”野马也,尘埃也,生物之以息相吹也。天之苍苍,其正色邪?其远而无所至极邪?其视下也,亦若是则已矣。且夫水之积也不厚,则其负大舟也无力。覆杯水于坳堂之上,则芥为之舟;置杯焉则胶,水浅而舟大也。风之积也不厚,则其负大翼也无力。故九万里,则风斯在下矣,而后乃今培风;背负青天而莫之夭阏者,而后乃今将图南。
北冥有鱼,其名为鲲(kūn)。鲲之大,不知其几千里也。化而为鸟,其名为鹏。鹏之背,不知其几千里也,怒而飞,其翼若垂天之云。是鸟也,海运则将徙(xǐ)于南冥。南冥者,天池也。《齐谐》者,志怪者也。《谐》之言曰:“鹏之徙于南冥也,水击三千里,抟(tuán)扶摇而上者九万里,去以六月息者也。”野马也,尘埃也,生物之以息相吹也。天之苍苍,其正色邪?其远而无所至极邪?其视下也,亦若是则已矣。且夫水之积也不厚,则其负大舟也无力。覆杯水于坳(ào)堂之上,则芥(jiè)为之舟;置杯焉则胶,水浅而舟大也。风之积也不厚,则其负大翼也无力。故九万里,则风斯在下矣,而后乃今培风;背负青天而莫之夭(yāo)阏(è)者,而后乃今将图南。
蜩(tiáo)与学鸠(jiū)笑之曰:“我决(xuè)起而飞,抢(qiāng)榆(yú)枋(fāng)而止,时则不至,而控于地而已矣,奚以之九万里而南为?”适莽苍者,三餐而反,腹犹果然;适百里者宿舂(chōng)粮,适千里者,三月聚粮。之二虫又何知?(抢榆枋一作:枪榆枋)
小知不及大知(zhì),小年不及大年。奚以知其然也?朝菌不知晦朔(shuò),蟪(huì)蛄(gū)不知春秋,此小年也。楚之南有冥灵者,以五百岁为春,五百岁为秋。上古有大椿者,以八千岁为春,八千岁为秋。此大年也。而彭祖乃今以久特闻,众人匹之。不亦悲乎!
汤之问棘(jí)也是已:“穷发之北有冥海者,天池也。有鱼焉,其广数千里,未有知其修者,其名为鲲。有鸟焉,其名为鹏。背若泰山,翼若垂天之云。抟扶摇羊角而上者九万里,绝云气,负青天,然后图南,且适南冥也。斥鷃(yàn)笑之曰:‘彼且奚适也?我腾跃而上,不过数仞(rèn)而下,翱(áo)翔蓬蒿(hāo)之间,此亦飞之至也。而彼且奚适也?’”此小大之辩也。
北海里有一条鱼,它的名字叫鲲。鲲非常巨大,不知道有几千里。鲲变化成为鸟,它的名字就叫做鹏。鹏的脊背,也不知道有几千里长;当它振动翅膀奋起直飞的时候,翅膀就好像挂在天边的云彩。这只鸟,大风吹动海水的时候就要迁徙到南方的大海去了。南方的大海是一个天然的大池子。《齐谐》这本书,是记载一些怪异事情的书。书上记载:“鹏往南方的大海迁徙的时候,翅膀拍打水面,能激起三千里的浪涛,环绕着旋风飞上了九万里的高空,乘着六月的风离开了北海。”像野马奔腾一样的游气,飘飘扬扬的尘埃,活动着的生物都因为风吹而运动。天空苍苍茫茫的,难道就是它本来的颜色吗?它的辽阔高远也是没有尽头的吗?鹏往下看的时候,看见的应该也是这个样子。如果聚集的水不深,那么它就没有负载一艘大船的力量了。在堂前低洼的地方倒上一杯水,一棵小草就能被当作是一艘船,放一个杯子在上面就会被粘住,这是水浅而船却大的原因。如果聚集的风不够强大的话,那么负载一个巨大的翅膀也就没有力量了。因此,鹏在九万里的高空飞行,风就在它的身下了,凭借着风力,背负着青天毫无阻挡,然后才开始朝南飞。蜩与学鸠笑之曰:“我决起而飞,抢榆(yú)枋而止,时则不至,而控于地而已矣,奚以之九万里而南为?”适莽苍者,三餐而反,腹犹果然;适百里者宿粮,适千里者,三月聚粮。
(抢榆枋一作:枪榆枋)蝉和小斑鸠讥笑鹏说:“我们奋力而飞,碰到榆树和檀树就停止,有时飞不上去,落在地上就是了。何必要飞九万里到南海去呢?”到近郊去的人,只带当天吃的三餐粮食,回来肚子还是饱饱的;到百里外的人,要用一整夜时间舂米准备干粮;到千里外的人,要聚积三个月的粮食。蝉和小斑鸠这两只小虫、鸟又知道什么呢。
小智比不上大智,短命比不上长寿。怎么知道是这样的呢?朝生暮死的菌草不知道黑夜与黎明。春生夏死、夏生秋死的寒蝉,不知道一年的时光,这就是短命。楚国的南方有一种大树叫做灵龟,它把五百年当作一个春季,五百年当作一个秋季。上古时代有一种树叫做大椿,它把八千年当作一个春季,八千年当作一个秋季,这就是长寿。可是活了七百来岁的彭祖如今还因长寿而特别闻名,众人都想与他相比,岂不可悲!
商汤问棘,谈的也是这件事。汤问棘说:“上下四方有极限吗?”棘说:“无极之外,又是无极!在草木不生的极远的北方,有个大海,就是天池。里面有条鱼,它的身子有几千里宽,没有人知道它有多长,它的名字叫做鲲。有一只鸟,它的名字叫做鹏。鹏的背像泰山,翅膀像天边的云;借着旋风盘旋而上九万里,超越云层,背负青天,然后向南飞翔,将要飞到南海去。小泽里的麻雀讥笑鹏说:‘它要飞到哪里去呢?我一跳就飞起来,不过数丈高就落下来,在蓬蒿丛中盘旋,这也是极好的飞行了。而它还要飞到哪里去呢?’”这是大和小的分别。故夫知效一官,行比一乡,德合一君,而征一国者,其自视也亦若此矣。而宋荣子犹然笑之。且举世而誉之而不加劝,举世而非之而不加沮,定乎内外之分,辩乎荣辱之境,斯已矣。彼其于世,未数数然也。虽然,犹有未树也。夫列子御风而行,泠然善也。旬有五日而后反。彼于致福者,未数数然也。此虽免乎行,犹有所待者也。若夫乘天地之正,而御六气之辩,以游无穷者,彼且恶乎待哉?故曰:至人无己,神人无功,圣人无名。所以,那些才智能胜任一官的职守,行为能够庇护一乡百姓的,德行能投合一个君王的心意的,能力能够取得全国信任的,他们看待自己,也像上面说的那只小鸟一样。而宋荣子对这种人加以嘲笑。宋荣子这个人,世上所有的人都称赞他,他并不因此就特别奋勉,世上所有的人都诽谤他,他也并不因此就感到沮丧。他认定了对自己和对外物的分寸,分辨清楚荣辱的界限,就觉得不过如此罢了。他对待人世间的一切,都没有拼命去追求。即使如此,他还是有未达到的境界。列子乘风而行,飘然自得,驾轻就熟。十五天以后返回;他对于求福的事,没有拼命去追求。这样虽然免了步行,还是有所凭借的。倘若顺应天地万物的本性,驾驭着六气的变化,遨游于无穷的境地,他还要凭借什么呢?所以说:修养最高的人能任顺自然、忘掉自己,修养达到神化不测境界的人无意于求功,有道德学问的圣人无意于求名。
冥:通假“溟”,指海色深黑。“北冥”,北海。下文“南冥”,指南海。传说北海无边无际,水深而黑。鲲:传说中的大鱼。之:主谓之间取消句子独立性。其:表推测。鹏:本为古“凤”字,这里指传说中的大鸟。怒:奋起的样子,这里指鼓起翅膀。垂:同“陲”,边际。海运:海动。古有“六月海动”之说。海运之时必有大风,因此大鹏可以乘风南行。徙:迁移。天池:天然形成的大海。《齐谐》:书名。出于齐国,多载诙谐怪异之事,故名“齐谐”。一说人名。志怪:记载怪异的事物。志,记载。水击:指鹏鸟的翅膀拍击水面。击:拍打。抟:回旋而上。一作“搏”(bó),拍。扶摇:一种旋风,又名飙,由地面急剧盘旋而上的暴风。九,表虚数,不是实指。去:离,这里指离开北海。“去以六月息者也”指大鹏飞行六个月才止息于南冥。一说息为大风,大鹏乘着六月间的大风飞往南冥。以:凭借。息:风。野马:指游动的雾气。古人认为:春天万物生机萌发,大地之上游气奔涌如野马一般。尘埃:扬在空中的土叫“尘”,细碎的尘粒叫“埃”。生物:概指各种有生命的东西。息:这里指有生命的东西呼吸所产生的气息。相:互相。吹:吹拂。苍苍:深蓝。其正色邪:或许是上天真正的颜色?其,抑,或许。正色,真正的颜色。邪,同“耶”,疑问语气词。极:尽。下:向下。亦:也。是:这样。已:罢了。覆:倾倒。坳:凹陷不平,“坳堂”指堂中低凹处。芥:小草。置杯焉则胶:将杯子放于其中则胶着搁浅。置,放。焉,于此。胶,指着地。斯:则,就。而后乃今:“今而后乃”的倒文,意为“这样,然后才……”。培:凭。莫之夭阏:无所滞碍。夭,挫折。阏,遏制,阻止。“莫之夭阏”即“莫夭阏之”的倒装。图南:计划向南飞。
蜩:蝉。学鸠:斑鸠之类的小鸟名。决:疾速的样子。抢:触,碰,着落。“抢”也作“枪”。榆枋:两种树名。榆,榆树。枋,檀木。控:投,落下。奚以:何以。之:去到。为:句末语气词,表反问,相当于“呢”。南:名词作动词,向南(飞行)。“奚以……为”,即“哪里用得着.......呢”。适:去,往。莽苍:色彩朦胧,遥远不可辨析,本指郊野的颜色,这里引申为近郊。三餐:指一日。意思是只需一日之粮。反:同“返”,返回。犹:还。果然:吃饱的样子。宿:这里指一夜。宿舂粮:即舂宿粮,舂捣一宿的粮食。之:此,这。二虫:指蜩与学鸠。虫:有动物之意,可译为小动物。
知:通“智”,智慧。朝菌:一种大芝,朝生暮死的菌类植物。晦朔:晦,农历每月的最后一天,朔,农历每月的第一天。一说“晦”指月末,“朔”指月初。蟪蛄:寒蝉,春生夏死或夏生秋死。冥灵:大树名。一说为大龟名。根据前后用语结构的特点,此句之下当有“此中年也”一句,但传统本子均无此句。大椿:传说中的大树名。一说为巨大的香椿。彭祖:传说中尧的臣子,名铿,封于彭,活了约八百岁。乃今:而今。以,凭。特,独。闻,闻名于世。众人:一般人。匹:配,比。
汤:商汤。棘:汤时的贤大夫,《列子汤问》篇作“夏革(jí)”。已:矣。穷发:传说中极荒远的不生草木之地。发,指草木植被。修:长。泰山:在今山东泰安北。羊角:一种旋风,回旋向上如羊角状。绝:穿过。斥鴳:池沼中的小雀。斥,池,小泽。仞:古代长度单位,周制为八尺,汉制为七尺;这里应从周制。至:极点。小大之辩:小和大的区别。辩,同“辨”,分辨,分别。效:效力,尽力。官:官职。
故夫知效一官,行比一乡,德合一君,而征一国者,其自视也亦若此矣。而宋荣子犹然笑之。且举世誉之而不加劝,举世非之而不加沮,定乎内外之分,辩乎荣辱之境,斯已矣。彼其于世,未数数然也。虽然,犹有未树也。夫列子御风而行,泠然善也。旬有五日而后反。彼于致福者,未数数然也。此虽免乎行,犹有所待者也。若夫乘天地之正,而御六气之辩,以游无穷者,彼且恶乎待哉?故曰:至人无己,神人无功,圣人无名。
这篇文章巧用寓言故事,文笔变化多端,富于浪漫主义色彩,庄子所宣扬的主张是清静无为、以养天年。他对于世间的大小、贵贱、寿夭、是非、得失、荣辱等的解释是相对主义的。他对待社会和人生的思想态度,无论是消极的还是富有启发性的,对后世均有着深远的影响。他厌恶那个“窃钩者诛,窃国者侯”的社会,拒绝与统治者合作,鄙视富贵利禄,否定鬼神的存在,都有着积极的意义,是值得肯定的。但是,他那种妄想逃避现实,追求无条件的精神自由的思想,这种思想无论在当时或现在,都是—种消极的、不可能实现的绝对主观唯心主义观点。
曹州于令仪者,市井人也,长(zhǎng)厚不忤(wǔ)物,晚年家颇(pō)丰富。一夕,盗入其室,诸子擒(qín)之,乃邻子也。令仪曰:“汝素寡(guǎ)悔,何苦而为盗邪?”曰:“迫于贫耳!”问其所欲,曰:“得十千足以衣食。”如其欲与之。既去,复呼之,盗大恐。谓曰:“汝贫甚,夜负十千以归,恐为人所诘。留之,至明使去。"盗大感愧,卒为良民。乡里称君为善士。君择子侄之秀者,起学室,延名儒以掖(yè)之,子、侄杰仿举进士第,今为曹南令族。
魏国有个叫于令仪的商人,他为人忠厚不得罪人,晚年时的家道非常富足。有天晚上,一名小偷侵入他家中行窃,被他的几个儿子逮住了,发现原来是邻居的小孩。于令仪问他说:“你一向很少做错事,有什么苦衷要做贼呢?”小偷回答说:“为贫困所迫罢了。”于令仪再问他想要什么东西,小偷说:“能得到十贯钱足够穿衣吃饭就行了。”于令仪依照他的要求给了他。小偷已经离开,于令仪又叫住他,小偷大为恐惧。于令仪对他说:“你十分贫穷,晚上带着十贯铜钱回去,恐怕你会被人追问的,留下钱财,到了明天再拿走。”那小偷深感惭愧,后来终于成了善良的人。邻居乡里都称令仪是好人。
市井人:做生意的人,市井:经商。长厚:品行敦厚(厚:宽厚)。盗:贼。乃:原来。素:向来。邪:同“耶”,表疑问、反问语气。十千:指十贯铜钱。去:离开,使去:拿走。延:聘请。掖:教育。令族:有声望的家族。足:足够。使:让。卒:最后,最终。物:人。既:已经。忤物:做事情违背天理和人情。忤:违反、抵触的意思。寡悔:很少有懊悔,意为很少做错事。即为人谨慎小心。诘:追问。负:背。颇:很。掖:教育。
在《于令仪济盗成良》这个故事中,于令仪通过自己的言行来教诲周围的人,并且用宽厚的心去感化别人,甚至是盗贼。文章揭示的现实意义是,对于别人不能因一件事而下判断性的结论,要分析事件的原因,要有原谅和向善的心,这样就能赢得他人的尊敬。
有妇人昼(zhòu)日置小儿沙上而浣衣于水者。虎自山上驰来,妇人仓皇沉水避之。二小儿戏沙上自若。虎熟视久之,至以首抵触(chù),庶几其一就惧;而儿痴,竟不知。虎亦寻卒去。噫(yī),虎之食人,先被之以威,而不惧之人,威亦无所施欤(yú)!
有个妇人白天将两个小孩安置在沙滩上,而自己去河边洗衣服。老虎从山上跑了下来,妇人慌忙地潜入水里来躲避老虎,两个小孩还是像刚才一样在沙滩上玩耍。老虎仔细地盯着他们看了很久,甚至用头来触碰他们,希望让其中一个能够感到害怕,可是小孩很天真,最终还是不知道害怕,最后,老虎终于离开了。估计老虎吃人,先要对人施加威风来吓唬人;可是(对于)不害怕的人,它的威风也就没有施展的地方!
浣衣:洗衣服。自若:神情不紧张。庶几:差不多,有那么一点。在这里是“希望”的意思。意虎之食人意:估计。虎熟视久之熟:仔细。至以首抵触首:头。虎亦寻卒去卒:最终。寻:副词,随即,不久。去:离开仓皇:匆忙而慌张。惧:害怕。被:施加,给......加上。意:估计,推断。置:安放。驰:向往。这里指:老虎从山上(往沙滩)跑下来。避:躲避。痴:此指无知识。昼日:白天。
1、人对人倒常常是这样的。最终还是要凭实力决定一切的。
2、有时候知道的东西多了,成熟了,反而唯唯诺诺,害怕很多事情,没有勇气了,其实是赞赏初生牛犊不怕虎的勇气的.
3、小儿因“痴”不畏虎,“虎亦寻卒去”。这样的稀奇事引起作者思考。他获得的结论是:“意虎之食人,必先被之以威,而不惧之人,威亦无所施欤!”从这一启示说开去,对所有的艰难困苦,挫折磨练,不也应该如此认识吗?望而生畏,自伤锐气;无所畏惧,成功有望。